اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر اصلی ترین راهبرد كنونی ستاد مبارزه با موادمخدر است كه دكتر رحمانی فضلی، وزیر كشور و دبیركل ستاد مبارزه با موادمخدر آن را مطرح كرده است.

به نظر می رسد، برای عملیاتی كردن این راهبرد، نیاز به زیرساخت های قانونی و برنامه های فرابخشی وجود دارد و گنجانده شدن اصول و برنامه هایی متناسب با این رویكرد، در برنامه ششم توسعه كشور یكی از راه های رسیدن به این هدف است.

بنابراین، احصاء و تشریح مفاهیمی همچون سرمایه اجتماعی، حمایت اجتماعی و عدالت اجتماعی در برنامه های قانونی مبارزه با موادمخدر كشور، به ویژه برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، یكی از ضرورت های اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر است.

به گزارش خبرنگار پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران - و به نقل از مجله ایران پاک : به همین منظور، میزگردی با حضور كارشناسان درخصوص چگونگی انجام این امر برگزار كردیم و نظر آن ها را در این زمینه جویا شدیم. آقایان، حسن موسوی چلك، مدیركل دفتر توسعه مشاركت های مردمی و سازمان های مردم نهاد ستاد مبارزه با موادمخدر، دكتر مظفر كریمی، مشاور سازمان تأمین اجتماعی و دكتر سیدمحمدحسین جوادی، عضو هیئت مدیره انجمن مددكاران ایران در این میزگرد حضور دارند.

موسوی چلك: این روزها در آستانه تدوین سیاست های كلی و احكام برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور هستیم. متأسفانه در برنامه پنجم ردپای جدی از حوز ۀاجتماعی نبود، لیكن برای برنامه ششم فعالیت های مختلفی در حال انجام است.

ما هم احس اس كردیم با توجه به حساس یتی كه دربارة معضل موادمخدر در كش ور وجود دارد، همچنین رویكرد اجتماعی ك ردن مبارزه با موادمخدر كه توسط دبیركل ستاد ارائه شده است، باید به این موضوع وارد شویم. از سوی دیگر، حوزة موادمخدر با س ایر حوزه های اجتماعی مرتبط است. به همین دلیل، پیش نهاد رسیدگی به این موضوع در شرایط كنونی كه زمان رسیدگی و تدوین احكام برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است، یك پیشنهاد به جا و لازم است.

میدانیم كه مسئله اعتیاد و موادمخدر از سایر آسیب های اجتماعی تأثیر می پذیرد و از س وی دیگر، سایر آسیب های اجتماعی هم از مسئله اعتیاد تأثیرپذیرند.

ایران پاك: مفاهیم مهمی در این حوزه وجود دارد كه به نظر میرسد در برنامه توس عه كشور باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، مفهوم «سرمایه اجتماعی » یا «مشاركت اجتماعی » باید تعریف و مشخص شوند. نظرتان در این باره چیست؟

موسوی چلك: بله همین طور است. مفاهیمی مانند سرمایه اجتماعی، آگاهی اجتماعی، اعتماد اجتماعی و مشاركت اجتماعی باید در برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار بگیرند. در حوزه مبارزه با موادمخدر، این مفاهیم در ارتباط با «اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر » قرار می گیرند. به این معنا كه برای اجتماعی كردن باید ابتدا این مفاهیم را تعریف كنیم.

اكنون مدیران ارشد كشور به این نتیجه رسیده اند كه برای مدیریت هوشمند مبارزه با موادمخدر باید سرمایه اجتماعی، آگاهی اجتماعی و اعتماد اجتماعی
افزایش یابد و در نهایت مبارزه با موادمخدر اجتماعی شود. به نظر من، شاید برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فرصت مناسبی باشد كه حوزۀ اجتماعی در كشور از غربت بیرون بیاید و به متن سیاست گذاری برگردد.

ایران پاك: آیا در این زمینه خوشبین هستید؟
موسوی چلك: بله! به چند دلیل امیدوار هستیم. اول اینكه، توجه به حوزة اجتماعی در مبارزه با موادمخدر بیش تر ش ده است. در همین روزها، وزیر كشور و دبیركل ستاد در جلسة غیرعلنی مجلس شورای اسلامی دربارة حوزهاجتماعی موادمخدر حضور داشت. جلسة ایشان با ائمه جمعه استان تهران و جلسه با سایر حوزه های اجتماعی از جمله مددكاران، ورزشكاران، هنرمندان و... در چند ماه اخیر، نشان میدهد كه توجه به حوزه اجتماعی افزایش یافته است.

بنابراین، شواهد نشان م یدهد، مدیریت كلان كشور به این نتیجه رسیده است كه برای كنترل آسیب های اجتماعی از جمله موادمخدر، باید سرمایه اجتماعی افزایش یابد. ما هم این نگاه را به فال نیك می گیریم. البته لازم است این نگاه در اسناد بالادستی از جمله برنامه ششم توسعه گنجانده شود. نظم اجتماعی، امنیت اجتماعی و عدالت اجتماعی نیز مفاهیمی هستند كه با مسائل دیگر اجتماعی در ارتباط هستند و در صورت بالا رفتن سرمایه اجتماعی، این حوزه ها نیز ارتقاء می یابند.

ایران پاك: آیا شما نگران وضعیت اجتماعی در كشور هستید؟
موسوی چلك: از وضع موجود ناامید نیستیم، ولی نگران هستیم. زیرا برای مثال، در سند چشم انداز ایران 1404 ، به مؤلفه هایی اشاره شده است كه برخی از این مؤلفه ها اجتماعی هستند. برای مثال، رسیدن به نهاد مستحكم خانواده در این سند آمده است. در حالی كه می بینیم آمارها نشان م یدهد، نهاد خانواده در اثر معضل اعتیاد تهدید شده است. آمار بالایی از طلاق در كشور، خشونت ها و زندانیان مرتبط با معضل موادمخدر است.

در همین سند چشم انداز، به مفاهیمی چون امنیت اجتماعی و جامعه برخوردار از رفاه و سلامت اشاره شده است. پس از تصویت سند چشم انداز، برنامة چهارم اجرا شد و برنامه پنجم نیز در حال اجراست. البته وضعیت اجتماعی كشور نشان می دهد، تاكنون نتوانسته ایم به اهداف سند چشم انداز در حوزة اجتماعی دست پیدا كنیم. بنابراین، حالا كه فرصت تدوین برنامه ششم توسعه فراهم شده است، باید كسانی كه در بخش اجتماعی فعالیت می كنند، صدای خود را بلند كنند و بگویند كه حوزة اجتماعی مهم است.

به اعتقاد من، در جامعه ای كه سرمایة اجتماعی بالاست، اعتماد و مشاركت اجتماعی نیز بالا خواهد رفت، فساد كاهش خواهد یافت و مردم رضایت اجتماعی بالاتری خواهند داشت و آسیب های اجتماعی كاهش خواهد یافت.

ایران پاك: آقای دكتر كریمی، نظر شما دربارة وضعیت اجتماعی و رابطة موضوع اعتیاد با مفاهیم علوم اجتماعی چیست؟
دكتر كریمی: می خواهم از مفهوم عدالت اجتماعی شروع كنم، زیرا فكر می كنم این بحث قدمت بیشتری دارد و از مفاهیم بسیار مهم در این زمینه است. اهمیت این مفهوم در برنامه ریزی كشور ما از آنجاست كه برنامه هایتوس عه كشور بر اساس سیاست های كلی نظام تدوین می شوند كه از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ می ش ود. در سیاست های كلی نظام تصریح شده است كه همة برنامه های كشور باید با محوریت عدالت اجتماعی باشد. به اعتقاد من، این دیدگاهش عاری نیست و یكی از اصول اساسی سیاست های كلی نظام است.

ایران پاك: آیا نگاه همۀ دست اندركاران كشور به دیدگاه عدالت اجتماعی یكسان است؟
دكتر كریمی: نه! دیدگاه ها یكسان نیست. حتی برخی افراد با اصولتئوریك به اصل عدالت اجتماعی اعتقاد ندارند. لیكن، ما معتقدیم عدالت اجتماعی چنان اهمیتی دارد كه مخالفان نیز باید در این بحث به یك نقطه توافق برسند.

ایران پاك: وقتی اعتقاد ندارند، چطور می شود به نقطة توافق رسید؟
دكتر كریمی: نقطة توافق یا فصل الخطاب در كشور ما یا قانون اساسی یا سیاست های كلی نظام است. بنابراین، وقتی نظر این دو بر عدالت اجتماعی است، مخالفان این نظریه نیز باید در عمل به نقطة توافق با موافقان برسند.

ایران پاك: لطف ا دربارة دیدگاه های عدالت اجتماعی بیشتر توضیح بدهید.
دكتر كریمی: دو دیدگاه كلی دربارة عدالت اجتماعی وجود دارد. یك دیدگاه معروف به دیدگاه «هایك » است. در این دیدگاه، گفته میشود انسان آزاد آفریده شده است و باید آزادانه به فعالیت از جمله فعالیت اقتصادی بپردازد. در چنین شرایطی، چون وضعیت افراد جامعه یكسان نیست، عده ای جلو می افتند و عده ای عقب می مانند. در دیدگاه «هایك » اگر مانع حركت كسانی بشویم كه در فعالیت های خود از دیگران پیش هستند، عدالت اجتماعی از بین رفته است. این دیدگاه در امریكا غالب است. زیرا معتقدند هر كس در برابر خودش مسئول است. بنابراین، تأمین اجتماعی در امریكا نگاه حداقلی دارد و فقط شامل كسانی می شود كه به هیچ وجه قادر نیستند مسئولیت خودشان را بپذیرند.

در دیدگاه دوم گفته می شود، دولت باید مداخله كند تا عده ای به ثروت های بادآورده دست پیدا نكنند و حتی اگر ثروت های زیاد از راه درست هم به دست آمده باشد، باید از آن ها مالیات تساعدی گرفت. بر این اساس، مالیات های گرفته شده باید در اختیار قشرهای پایین جامعه قرار گیرد تا آن ها نیز ارتقاء پیدا كنند و درنهایت فاصلة طبقاتی كم شود. این رویكرد در اروپا غالب است و وظیفة دولت تأمین حداقل معیشت برای افراد جامعه است.

تأمین اجتماعی در كشور ما به الگوی اروپا شباهت دارد. البته الگوی جدید در زمینة تأمین اجتماعی به نام «تأمین اجتماعی چند لایه » وجود دارد. براس اس این دیدگاه، همة افراد جامعه باید تحت پوشش تأمین اجتماعی باشند.

ایران پاك: چطور این مباحث را به موضوع اعتیاد و اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر مربوط می كنید؟
دكتر كریمی: نگاه من به اعتیاد، روی آثار آن متمركز است. بنابراین، راهكار پوشش دادن آثار اجتماعی اعتیاد را مدنظر قرار م یدهم. اعتیاد سال هاست كه در جامعه وجود دارد و ابعاد امنیتی و اجتماعی دارد. نگاه من به ابعاد اجتماعی اعتیاد و چگونی حمایت از آسیب های اجتماعی اعتیاد است. درنهایت، برای پوشش دادن ابعاد اجتماعی آسیب های اجتماعی ازجمله اعتیاد، نیاز به تأمین اجتماعی چندلایه داریم. به طوری كه هر فرد، به تناسب وضعیت درآمدی و شغلی كه دارد، در نظام تأمین اجتماعی چندلایه قرار می گیرد.

در این نگاه، افراد جامعه در سه لایة كلی قرار می گیرند. لایة اول، كسانی هستند كه به طور مستقیم نیاز به حمایت دارند و دولت باید آن ها را مورد حمایت قرار دهد. لایة دوم، كسانی هستند كه ممكن است در آینده به كمك نیاز داشته باشند. برای این افراد از طریق حق بیمه ای كه پرداخت می كنند، سرمایه گذاری می شود تا زمانی كه نیاز داشتند از آن استفاده كنند. لایة بعدی بیمة تكمیلی است كه برای افراد برخودار است كه می خواهند پوشش بیمه ای بیشتری داشته باشند و این حوزة رفاهی است.

مجموع این حوزه ها به گونه ای طراحی شده است كه همه افراد جامعه و همة نیازهای جامعه را پوشش م یدهد. البته در این لایه ها سطح بندی های درونی هم وجود دارد. به نظر من، برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باید موضوع تأمین اجتماعی چندلایه را تعیین تكلیف كند و اگر این اتفاق بیفتد، حمایت های
اجتماعی از قشرهای آسیب پذیر مانند معتادان نیز به طور دقیق تری صورت خواهد گرفت و آسیب های اجتماعی اعتیاد كاهش خواهد یافت.

ایران پاك: آقای دكتر جوادی، اگر اعتیاد را به عنوان یك آسیب اجتماعی بدانیم، چه زیرساخت های اجتماعی باید در برنامه ششم توسعه كشور تقویت بشوند كه این آسیب كاهش پیدا كند؟
دكتر جوادی: در فصل سوم برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به مباحث اجتماعی پرداخته شده است. وقتی به موادی كه در این فصل به مباحث اجتماعی پرداخته شده نگاه می كنیم، متوجه می شویم، مسائل به طور پراكنده مطرح شده اند و از هر بحثی مطلبی آمده است. در كل، خلاء های زیادی در برنامه پنجم در زمینة مسائل اجتماعی وجود دارد كه یكی از مهم ترین این خلاء هاء پیامد آسیب های اجتماعی ازجمله اعتیاد است.
برای مثال، برنامه ای برای پرداختن به آسیب های خانواده معتادان وجود ندارد،یا اگر مواردی هست، به صورت اشاره است و در عمل كنار گذاشته شده است.

بنابراین، اگر بخواهیم آسیب های اجتماعی را در برنامة ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مدنظر قرار بدهیم، باید نگاه جامع نگری به مقولة آسیب ها
داشته باشیم. در نگاه جامع نگر، نباید آسیب اجتماعی را به یك گروه خاص اجتماعی محدود كنیم و باید این مسائل را به طور عام تر مدنظر قرار بدهیم. علاوه براین، باید نیازهای جامعه را در بخش اجتماعی احصاء كنیم. در برنامة پنجم توسعه، فقط نیاز گروه هایی از جامعه در ارتباط با آسیب های اجتماعی دیده شده است.

ایران پاك: پیشنهاد شما در این رابطه چیست؟
دكتر جوادی: ابتدا باید شاخص های توسعه انسانی و توسعه اجتماعی تعریف بشوند و در برنامه مشخص شود كه می خواهیم در پایان برنامه به چه شاخص های اجتماعی دست پیدا كنیم. شاید اگر در برنامه های قبلی، شاخص قابل دست یابی و درستی تعریف می شد، اكنون در زمینه مسائل اجتماعی وضعیت بهتری داشتیم.
در موضوع موادمخدر نیز در سال های گذشته تمایل كمی به سمت مشاركت اجتماعی وجود داشته است. سیاست كنونی ستاد مبارزه با موادمخدر تحت عنوان اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر، رویكرد درستی است كه اگر به خوبی اجرا شود، هم سرمایه اجتماعی افزایش خواهد یافت، هم مشاركت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و رضایت اجتماعی بالا خواهد رفت.

ایران پاك: مشاركت اجتماعی و حضور مردم را در كدام مرحله از مبارزه با موادمخدر موثرتر م یدانید؟
دكتر جوادی: مشاركت دادن مردم نباید لزوماً در مراحل نهایی و پس از ابتلاء به اعتیاد باشد، بلكه باید تمركز مشاركت اجتماعی، روی پیشگیری از اعتیاد در جامعه باشد.

جمعیت جوان ما درصد بالایی از جمعیت كشور است، ولی نقش موثری برای جوانان در برنامه ها تعریف نشده است. اعتیاد یكی از اصلی ترین معضل های جامعه ماست و 60 تا 65 درصد زندانیان كشور در همین رابطه زندانی شده اند، ولی جوانان نم یدانند در مواجهه با این معضل باید چه كاری انجام بدهند. به نظر من، در
رویكرد اجتماعی كردن مبارزه با موادمخدر باید نقش هایی در سطوح مختلف اجتماعی برای جوانان تعریف شود.

برای مثال، در برنامة ریشه كنی فلج اطفال، جوانان نقش ایفا كردند، ولی در مسئله اعتیاد كه مخاطب اصلی ما جوانان هستند، رفتارشان انفعالی است.
برای خانواده نیز باید نقش اجتماعی تعریف كنیم. در حال حاضر، برای برخورد با مسئلة اعتیاد برنامه ای در سبد خانواده های ما وجود ندارد و اعضای خانواده
از والدین گرفته تا جوانان، نوجوانان و كودكان، برای مقابله با آسیب های اجتماعی برنامه ای ندارند.

نكتة قابل توجه در این زمینه، توجه به كودكان در خانواده است. برنامه هایی كه تاكنون در این زمینه اجرا شده، از مقاطع راهنمایی به بالا بوده است، در حالی كه در برنامه ریزی ها باید كودكان در اولویت باشند، زیرا درصد بسیار بالایی از شخصیت افراد در خردسالی شكل می گیرد و مهارت هایی مانند «نه گفتن » یا «حل مسئله » باید در این مقطع آموزش داده شوند.

بنابراین، ضرورت دارد كه برنامه هایی مانند برنامة توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور توجه جدی به این مباحث داشته باشند و نقش های جدی برای قشرهای مختلف جامعه در این زمینه تدوین كنند. به طور مثال، باید والد خوب یا جوان توانمند تعریف شود و شاخص های آن به طور دقیق احصاء و برنامه های لازم برای رسیدن به شاخص ها تدوین شود.

ادامه دارد . . .