زنان سرپرست خانوار و مفاهیم مرتبط

زنان سرپرست خانوار از جمله گروهای آسیب پذیر اجتماعی هستند که گاه عواملی چون طلاق ، فوت یا اعتیاد همسر، از کار افتادگی و رها شدن توسط مردان موجب آسیب پذیر شدن این طیف وسیع در جامعه می شود. تصور این واقعیت که اگر موقعیت آنان در جامعه سنتی و پدر سالارانه باشند نیز درد آور است. براساس آمار های رسمی کشور امروز زنان سرپرستی 4/9درصد خانوار ایرانی را بر عهده دارند . درآمد کمتر زنان سرپرست خانوار موجب فقر نسبی آنان نسبت به مردان سرپرست خانوار می شود.

با توجه به اهمیت خانواده و نقش سرپرست خانوار در تامین نیاز های اصلی اعضای آن از یک سو و وجود تبعیض های جنسیتی از سو دیگر محدودیت حقوقی و عرض نابرابری ها در بیشتر زمینه ها اجتماعی و اقتصادی برای زنان در اغلب جوامع از جمله کشور ما و از سوی دیگر بررسی ویژگی اقتصادی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار در مقایسه با مردان ضرورت می یابد. این ضرورت بیش از هر چیز از این زاویه که ویژگی های مزبور می تواند بر توانایی و امکانات در تامین نیازهای اعضای خانوار تاثیر گذار باشد نمایان می گردد. به طور کلی مطالعه این گونه از خانوارها به عنوان زیر جامعه ای از اقشار آسیب پذیر جامعه می تواند در شناسایی و کمک به آسیب پذیر ترین سبک خانوار جامعه به شمار آید. از این رو خانواده هایی که تحت سرپرستی زنان اداره می شوند در اغلب کشورها از جمله فقیرترین خانواده ها محسوب می شود.

تعریف مفهومی

سرپرست خانواده:یک اصطلاح توصیفی است، سرپرست خانواده به کسی اطلاق می شود که که قدرت قابل ملاحظه ای در مقایسه با سایر اعضای خانواده دارد معمولا مسن ترین فرد خانواده است و مسئولیت های اقتصادی خانواده به عهده وی می باشد .
بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی زنان سرپرست خانوار زنانی هستند که عهده دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار میباشد .در یک دسته بندی خانوارهای دارای سرپرست زن به چند گروه عمده تقسیم شده اند:

گروه اول: خانوارهای هستند که در آنها مرد بطور دائمی حضور ندارد و زنان به دلیل فوت همسر یا طلاق بیوه شده اند یا دخترانی که ازدواج نکرده اند تنها زندگی میکنند.
گروه دوم: خانواده های هستند که مرد بطور موقت به دلیل مهاجرت، مفقود الاثر بودن، ومتواری بودن یا زندانی بودن و یا سرباز بودن غایب هستند زنان مجبور به تامین معاش زندگی خود و فرزندانشان هستند .
گروه سوم: خانوار های هستند که مرد حضور دارد ولی به علت بیکاری و از کارافتادگی و یا اعتیاد درامر معاش نقش ندارد و عملا زن سرستی را بر عهده دارد.

تعریف خانواده

در نظر مردم خانواده به منزله واحد اجتماعی است که شامل یک زوج متاهل و فرزندانشان است و در خانه ای در کنار یکدیگر زندگی می کنند .

در تعریفی دیگر از (راجرز):خانواده نظامی نیمه بسته است که نقش ارتباطات داخلی را ایفا می کند و دارای اعضایی است که وضعیت ها و مقامها ی مختلفی را در خانواده و اجتماع احراز کرده و با توجه به محتوای وضعیت ها و افکار و ارتباطات خویشاوندی که مورد تایید جامعه است خانواده به عنوان جزء لاینفک آن ایفای نقش می کند .

تعریف وضعیت اقتصادی زنان سرپرست خانوار: براساس تعریفی که سازمان آمار از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 ارائه داداه است بیشتر این زنان به تنهایی بدون فرد شاغل در خانواده تامین معاش بر عهده دارند که با توجه به عدم دسترسی به فرصتهای شغلی مناسب در مقایسه با مردان دارای درآمد کمتری بوده وعمدتا به مشاغل پاره وقت مشغولند لذا وضعیت مناسبی از نظر اقتصادی ندارند و عده ای دارای درآمد بدون کار می باشند بخصوص زنان خود سرپرستی که در سنین بالا هستند از مستمری همسر متوفی خود استفاده می کنند .

تعریف از وضعیت اجتماعی زنان سرپرست خانوار : به دلیل حاکم بودن فضای سنتی در ایران زنان را برای سرپرستی فرزندانشان چندان به رسمیت نمی شناسد و نگرش منفی نسبت به آنان دارند یعنی تصور می شود که زنان توانایی اداره کردن خانواده خود را ندارند و باید با حمایت های مالی به آنها کمک کرد در زنان سرپرست خانوار علاوه بر این نگرش منفی، نقش های چند گانه و مسئولیت های بسیار آنان غالبا وقت اضافی برای برقراری روابط اجتماعی ندارند این مورد به مرور موجب طرد آنها از جامعه و مشکلات عدیده ای برای آنها می شود .

آمارهای موجود

نگاهی اجمالی به وضعیت کنونی زنان سرپرست خانوار:

<>    تعدادخانوارهای مرد سرپرست ایران: بیش از 15میلیون و 711هزارخانوار
<>    تعدادخانوارهای زن سرپرست ایران: بیش از یک میلیون و 461هزارخانوار و به نقلی دیگر بیش از دومیلیون و 500هزارخانوار (به گزارش وفا و به نقل از خراسان، براساس نتایج سرشماری سال ۹۰ و همچنین بنا به گفته مدیرکل دفتر آسیب های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار خانوار از خانوارهای کشور توسط زنان سرپرستی می شود) رضا نوروزی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد آمار زنان سرپرست خانوار نیز گفت: براساس آمارهای موجود در مجموع یک میلیون و 20 هزار زن سرپرست خانوار در کشور موجود است.)
<>    رشد خانوارهای مردسرپرست 1385-75: 38درصد
<>    رشد خانوارهای زن سرپرست در دهه 85-75: 58درصد
<>    سهم زنان در سرپرستی خانوارها: 4/9 درصد
<>    در دهه 85-75 سالیانه 60هزار زن بی سرپرست شده اند.
<>    درصد گروه سنی زنان سرپرست:
<>    44-25 سال : 26درصد
<>    64-45 سال: 38درصد
<>    65 به بالا: 32 درصد

به بیان دیگر هرچه سن زنان افزایش می یابد احتمال قرارگرفتن آنان در گروه زنان سرپرست بیشتر میشود.

<>    درصد زنان سرپرست خانوارشهری باسواد: 6/43 درصد
<>    درصد زنان سرپرست خانوار روستایی باسواد: 8/16 درصد
<>    درصد دسترسی زنان سرپرست خانوار شهری به منبع درآمد مستقل: 4/31 درصد
<>    درصد دسترسی زنان سرپرست خانوار روستایی به منبع درآمد مستقل: 2/44 درصد
<>    زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی : 147هزار خانوار
<>    میانگین مستمری دریافتی توسط هرخانوار به صورت ماهیانه: 30هزارتومان
<>    زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه اجتماعی زنان: 28274 نفر

بیشترین درصد فراوانی زنان سرپرست خانوار در استان های ایران به ترتیب: ایلام، چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد.


منابع :

فروغان، مهشید ( 1378 ). رشد انسان، روانشناسی رشد از تولد تا مرگ ، -ترجمه. تهران، انتشارات ارجمند
حاج یوسفی، علی ( 1372 ). مفهوم و پدیده بی سرپرستی ، جلد اول، معاونت -پژوهشی دانشگاه بهزیستی و توا نبخشی، تهران.
سعیدی، محمدرضا ( 1382 ). درآمدی بر مشاركت مردمی و سازم -غیردولتی، تهران، انتشارات سمت.
ساروخانی، باقر ( 1370 ). درآمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی ، انتشارات -كیهان، تهران.
کاوه،محمد.(1391)آسیب شناسی بیماری های اجتماعی،انتشارات جامعه شناسان.تهران
سفیری خدیجه،ایمانیان سارا،(1388)جامعه شناسی جنسیت،انتشارات جامعه شناسان.تهران