ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ

ﭘﻮﭘﺮ در «ﻓﻘﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺮي» ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: «ﻣﻦ ﮔﻤﺎن نمی کنم ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮ روش ﺗـﺪرﻳﺠﻲ، اﻧﺘﻘـﺎداﺗﻲ ﺑـﺪﻳﻦﺻﻮرت ﻛﺮد . ﻋﻘﻴـﺪه دارد ﻛـﻪ اﻳـﻦ روش ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎً ﺑـﺮاي ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ آن دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎرا اﺳﺖ. و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻣﻌﻴﻦ و ﻋﻴﻨـﻲ ﺑـﻲ ﻋـﺪاﻟﺘﻲ ﻳـﺎ رﻧـﺞ ﻫـﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎﺑﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻘﺮ و ﺑﻴﻜﺎري ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺪاي از ﺗﻼش ﺑـﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ ﺑﺨـﺸﻴﺪن ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣـﺪل آرﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در آﻳﻨـﺪه اي دور . در روش ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ ﺗـﺪرﻳﺠﻲ ﻛﺎﻣﻴـﺎﺑﻲ و ﻧﺎﻛـﺎﻣﻲ آﺳـﺎنﺗـﺮ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد، و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ دروﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻗـﺪرت وﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از اﻧﺘﻘـﺎد ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣـﺪ و ﺑـﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎع اﺣﺘﻤـﺎل ﺑﻴـﺸﺘﺮي وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ از ﭼﻨـﻴﻦ ﺷﻴﻮهاي ﻳﺎ روﺷﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ.

ﻣﻔﻬﻮم «ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ  اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ» در ﻧﻈﺮ ﭘﻮﭘﺮ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻘﺪﭘﺬﻳﺮ است. ﭘـﻮﭘﺮ ﻧﻈـﺮ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ  ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح در اﻳﻦ ﺑﺎب در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻨﻮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ: «از ﻟﺤـﺎظ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ، ﺑـﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ، اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اي اﺳﺖ درﺳﺖ. ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺪاري ﻛﻪ اﻳـﻦ روش را اﺧﺘﻴـﺎر ﻣـﻲ   ﻛﻨـﺪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ، ﻧﻘـﺸﻪﺟﺎﻣﻌﻪ را در ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧـﻮع ﺑـﺸﺮ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم روزي دوﻟـﺖ ﻣﺜـﺎﻟﻲ و آرﻣﺎﻧﻲ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت و ﻛﻤﺎل در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ، اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷـﺪ ﻳـﺎ ﻧﺒﺎﺷـﺪ. اﻣـﺎ ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻛﻤﺎل، اﮔﺮ اﺻﻮﻻً دﺳﺘﻴﺎب ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺴﻴﺎر دور اﺳﺖ، ﻣﻲ داﻧﺪ ﻫﺮ ﻧﺴﻠﻲ از ﺑﺸﺮ، و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻫﺮ اﻧـﺴﺎن زﻧـﺪه ادﻋـﺎي ﺣﻘﻲ دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺒﻮدن ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻛـﺮدن دﻳﮕـﺮان از ﻃﺮﻳـﻖ ﻧﻬﺎدﻫـﺎ، ﺑـﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺷﺪن ﺑﺎﺷﺪ، ﺣﻖ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻧﺸﺪن اﺳﺖ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺑـﺪﺑﺨﺘﻲ ﻗﺎﺑـﻞ اﺟﺘﻨـﺎب اﺳـﺖ ... ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ را ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد، روﺷﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ ﺑـﺰرگﺗـﺮﻳﻦ و ﻋﺎمﺗﺮﻳﻦ ﺑﺪيﻫـﺎي ﮔﺮﻳﺒـﺎنﮔﻴـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ، ﻧـﻪ ﺟـﺴﺘﺠﻮ و ﻣﺒـﺎرزه در راه ﺑـﺰرگ ﺗـﺮﻳﻦ ﺧﻴـﺮ ﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي آن    ... ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ، ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎده اﻧﺪ. ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻬـﺎد ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﺑﻴﻤـﻪ درﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻴﻜﺎري ﻳﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻫﻴﺄت ﻫﺎي داوري ﻳﺎ ﻃﺮح رﻳﺰي ﺑﻮدﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﻛـﺴﺎد اﻗﺘـﺼﺎدي ﻳـﺎ اﺻﻼح آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و ...

پوپر در واقع مهندسی اجتماعی تدریجی را در مقابل مهندسی اجتماعی تمامیت گرا مطرح می کند و مهندسی اجتماعی تمامیت گرا را رد می کند. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖﮔﺮا از منظر ﭘﻮﭘﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻼﺷﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ، دوﻟﺘﻲ آرﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﺪ، ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺧـﻮد ﻣﻘﺘـﻀﻲ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ و ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ ﻋﺪه اي ﻗﻠﻴﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮري ﺧﻮاﻫـﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ. و دﻳﻜﺘـﺎﺗﻮر ﻫـﺮ ﭼﻘـﺪر ﻫـﻢ ﻛـﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ درﺑﺎره اﻗﺪاﻣﺎت او زﺑﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﺑﮕـﺸﺎﻳﺪ. از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ او ﻧﺨﻮاﻫــﺪ ﺗﻮاﻧــﺴﺖ ﺑــﺪون اﻳــﻦ ﮔﻮﻧــﻪ ﺑﺎزﺳــﻨﺠﻲ ﺑﻔﻬﻤــﺪ ﻛــﻪ آﻳــﺎ اﻗــﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﻋﻤــﻞ ﻣــﻲآورد، ﻫــﺪف ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اش را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ. ﺑﺎري ﻛﺴﻲ ﻛﻪ  دﺳﺖ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴـﺖﮔـﺮا ﻣـﻲزﻧـﺪ وﺿـﻊ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ. ﺑﺎزﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ. ﻛﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﻮﺟـﺐ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﺑـﺴﻴﺎر ﺑـﺮاي ﻋـﺪه زﻳﺎدی ﺑﻪ ﻣﺪﺗﻲ دراز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. از اﻳﻦ رو ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖﮔﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﺷﻜﺎﻳﺖﻫـﺎ راﻧﺎﺷـﻨﻴﺪه ﺑﻴﻨﮕـﺎرد و در واﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﺎرش اﻳﺠﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻠﻮ اﻋﺘﺮاضﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل را بگیرد. اﻣﺎ ﻫﻤـﻴﻦ ﻛـﻪ ﺑـﻪ  اﻳـﻦ ﻛـﺎر  دﺳﺖ زد، ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻠﻮي اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل را ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻴﺮد

در ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮا اﺑﺘﺪا ﻫﺪﻓﻲ آرﻣﺎﻧﻲ را در آﻳﻨﺪه ﻣـﺸﺨﺺ ﻣـﻲ  ﻛﻨﻨـﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﺳـﻮي آن ﻣﻘﺼﻮد ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲ  دارﻧـﺪ و  ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌـﺮوف ﻫـﺪف وﺳـﻴﻠﻪ را ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ ﻧﻴـﺰ از ﺷـﺎﺧﻪ ﻫـﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳـﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﮔﺮاست.