جامعه مرکب است از گروه های متفاوتی که هر یک عهده دار فعالیت های معینی هستند. به رفتار مورد انتظار در داخل گروه یا درون جامعه "نقش" و به ارزش و اعتباری که جامعه یا گروه برای نقش قایل است،"پایگاه اجتماعی" گفته می شود.

بنابراین ، هر نوع نقش اعم از رسمی و غیر رسمی می تواند یک پایگاه اجتماعی به وجود آورد. باید توجه داشت هر عضو جامعه تنها دارای یک پایگاه نیست،بلکه موقعیتهای متفاوتی را بنابر شرایط مختلف اشغال کند.مثلا یک دانشجو در عین حال می تواند پسر یک خانواده ، یک شهروند تهرانی و یک کارمند نیز باشد.پس ترکیب تصوری موقعیت های هر شخص را پایگاه می گویند.جامعه شناسان به مجموعی موقعیت هایی که هر فرد در جامعه اشغال می کند، شبکه پایگاهی می گویند.در واقع ترکیب این پایگاه هاست که رفتارو موقعیت اجتماعی وی را در جامعه تعیین می کنند(قنادان و همکاران،1383،ص129).

پایگاه عبارت است از یک موقعیت در جامعه. در واقع پایگاه یک موقعیت معین اجتماعی است که در گروه یا جامعه ای توسط برخی انتظارات حقوق و وظایف مشخص می شود. وجود پایگاه ها، مستقل از افرادی است که آنها را پدید می آورند.پایگاه های ورزشکار حرفه ای ،معلم،دانشجو،فرد بی خانمان همه جدا از افراد معین است که این موقعیت های اجتماعی را اشغال می کنند.به عنوان مثال ، گرچه هر سال هزاران دانشجوی جدید وارد دانشگاه می شوند تا پایگاه دانشجوی سال اول را اشغال کنند. اما پایگاه دانشجویی و انتظارات معین آن ،نسبتأ تا زمان زیادی بدون تغییر باقی می ماند. اصطلاح پایگاه فقط به موقعیت های سطح بالا در جامعه اطلاق نمی شود(کمالی،1383،ص148).

پایگاه اجتماعی ارزشی است که یک گروه برای یک نقش اجتماعی قایل است . مردم در جامعه منزلت های مختلف دارند.یعنی برخی از پایگاه های اجتماعی از دیگر پایگاه ها و موقعیت ها ارزش و اعتبار والاتری  دارد. پایگاه های اجتماعی در طول زمان و در جامعه های مختلف تغییر می کنند.

به طور کلی دو نوع پایگاه وجود دارد:

پایگاه انتسابی یا محول:هر گاه نتیجه موقعیتی باشد که فرد در آن متودلد می شود، آن را پایگاه داده شده یا محول می گویند.

پایگاه اکتسابی  محقق:زمانی که پایگاه نتیجه تلاش فردی باشد، این موقعیت را پایگاه اکتسابی می گویند.

همه جوامع دارای تعداد بسیاری نظام های پایگاهی هستند. در بعضی از این نظام ها، براساس آنچه که شخص هست. (سن او، جنس او، پیوندهای خویشاوندی او، دین او) تعیین می شود. این مشخصه ها را پایگاه های انتسابی نام نهاده اند. در نظام های دیگر مواضع بر حسب آنچه که شخص می توتند انجام بدهد، تعیین می شود. این ها راایگاه اکتسابی می گویند. پایگاه های انتسابی و اکتسابی پایگاه های آرمانی هستند.پایگاه هایی که مادر زندگی واقعی می بینیم آمیزه ای از این دو نوع پایگاهند. به این ترتیب می توان ملاحظه کرد که ریاست یک شرکت بزرگ پایگاه اکتسابی است، ولی در عمل شرط جنسی (مردبودن)و شرط نژادی (سفید بودن)برای به دست آوردن چنین موضعی ضروری بوده است. چنانچه ما صورتی از همه ی پایگاه هایی که شخص اشغال می کند، تهیه نماییم، می توانیم دست کم به طور نظری جای این شخص را در نظام های پایگاهی جامعه ای که بدان تعلق دارد، معین کنیم. انسان ممکن است به طور همزمان مواضع پدر ، پسر،فرد مومن ،کارگر خانه ،مسئول سندیکا و عضو فلان تیم ورزشی را اشغال کند. تمامی این پایگاه های همزمان را مجموعه پایگاهی این شخص نامند(قنادان و همکاران،1383،ص19).

---

منبع:
شمس الهی،س(1390).بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر کیفیت زندگی شهروندان شهر تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.