در چند سال اخیر صدا و سیما به دلیل نگرانی های اجتماعی کم و بیش بحث آسیب های اجتماعی را در ادبیات خود گنجانده است. بدین ترتیب برنامه هایی در طی سالیان اخیر خاصه بر این آسیب ها متمرکز شده اند نظیر برنامه شوک، هاله شیشه ای، ویروس آلوده و اخیرا مجله تصویری آب و آتش از شبکه چهار سیما. اما نگاه رسانه ملی به آسیب های اجتماعی نظیر اعتیاد و ایدز تغییرات نسبی داشته که در ادامه بدان اشاره می شود.زاویه ای که از آن نگاه اخلاقی توام با انگ جای خود را بیشتر به هشدار کارشناسانه تر با در نظر گرفتن قربانیان و افراد درگیر در آسیب داده است.

در طی سالیان گذشته همواره چهره ای از آسیب ها در تلویزیون به مخاطب ارائه می شد که شدیدترین گروه های آسیب دیده را در بر می گرفت و با نگاهی بسیار تکان دهنده شوک های آنی به مخاطبان خود تزریق می نمود؛ مثلا چهره ی یک فرد معتاد در این برنامه ها همان چهره فرد کارتن خواب با عفونت های وخیم بود که درصد کمی از گروه هدف را به واقع دربر می گرفت و به این ترتیب پیام ضمنی برنامه که همانا پیشگیری بود کمترین تاثیر را بر جای می گذاشت.

از آنجا که بسیاری از مخاطبانی معتادان زیادی را سراغ داشتند و دارند که شاید بیش از ده سال سوء مصرف دارند اما هنوز با خانواده خود زندگی می کنند و به همین دلیل احتمال می دهند مسائل دیگری باید دلیل اصلی کارتن خوابی و این قبیل مشکلات باشد. یا تصویری که از یک فرد مبتلا به اچ آی وی در برنامه ای نظیر "ویروس آلوده" ارائه شد فرد مبتلا به اچ آی وی را به مثابه زنان بی حجاب و به اصطلاح بی اخلاقی بازنمایی می کند که فساد اخلاقی آن ها موجب آلودگی به این ویروس شده و یا مردان تزریق کننده ای که در منجلاب این ویروس افتاده اند.

این تصویر هرگز هشداری مبنی بر این که در یک رابطه با یک فرد عادی هم امکان انتقال ویروس وجود دارد را نمی رساند. این تصویر می تواند یک بیینده نوجوان یا هر فرد غیر آگاه دیگر را براحتی به اشتباه انداخته و ایدز را مترادف با بی حجابی، جامعه و کارتن خوابی و الزاما تزریق تداعی نماید.

هنوز هم برنامه هایی پخش می شوند که تصویر قالبی از مسئله در اختیار بیینده قرار می دهد از جمله این برنامه ها می توان به حریم شیشه ای اشاره نمود که از شبکه یک پخش می شود که علی رغم اطلاعات خوبی که در اختیار بیینده قرار می دهد به آثار و پیامدهای مصرف شیشه نظیر توهم و هذیان و ....  اشاره می کند که درصدی از افراد مصرف کننده شیشه را در بر می گیرد و یا حداقل چندین سال مصرف لازم است که فرد به این نقطه برسد لذا این تاکید صرف بر توهم و هذیان ناشی از مصرف شیشه باعث می شود به سادگی فرد مصرف کننده که هنوز این علایم در او بروز نکرده و نیز خانواده وی از چرخه مخاطبین آن خارج شوند.

اما اخیرا چند برنامه در تلویزیون پخش شد که به زعم بنده مشورت با متخصصان و کارشناسان آسیب های اجتماعی در آن به وضوح دیده می شد. برنامه شوک در سری آخر خود نزد بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی رفت و به صورت واقعی آن دسته از افراد مبتلا را نشان داد که هرگز نزد مخاطب عادی تلویزیون بیم ابتلای شان نمی رفت. این برنامه که طی مصاحبه با افرادی که اغلب تحت پوشش انجمن احیا (حمایت و یاری آسیب دیدگان اجتماعی با مدیریت یک مددکار اجتماعی کارآزموده به نام خسرو منصوریان) ضبط شده بود از دو جهت نگاهی نو به این مساله اجتماعی بود؛ یکی این که نگاه کلیشه ای و محدود به مبتلایان به اچ آی وی را کنار زده و ابتلای دسته ها و اقشار دیگر جامعه نظیر کودکان و زنان همسر معتاد و .... را نشان می داد که از ابتلا به این ویروس و انگ های ناشی از آن رنج می بردند و دیگر این که از دریچه حمایت به این افراد نگریسته شد، حلقه مفقوده ای که مبارزه با ویروس ایدز را جایگزین مبارزه با فرد مبتلا  به ویروس می کند.

شعار سازمان جهانی بهداشت در روز جهانی ایدز در چند سال اخیر "getting zero" بوده است. یعنی رسیدن به صفر؛ صفر تبعیض (علیه مبتلایان)، صفر مورد جدید ابتلا و صفر مرگ ناشی از ابتلا به این ویرورس. همه این شعارها بر مبارزه با ویروس ایدز و حمایت از مبتلایان به آن صحه می گذارند که خوشبختانه برای اولین بار در رسانه ملی به این مهم توجه شده است. حضور قشر نخبه و هنرمند جامعه نظیر بازیگران و ورزشکاران در این برنامه قطعا تاثیر به سزایی بر روی مخاطب عام خواهد گذاشت و امید است این روند ادامه داشته باشد و همانند سایر جوامع مبارزه با ایدز و همه گیر شدن آن نه چونان مبارزه با هیولایی بلکه همانند پیشگیری از یک بیماری نگریسته شود (نظیر حضور و مشارکت میلیونی شهروندان ژاپنی در روز جهانی ایدز) و بدین ترتیب با بهره گیری از تجارب افراد مبتلا بتوان آن ها را به عنوان پیشگامان مبارزه با ایدز فراخواند.

دیگر برنامه ای که این روزها نظر بنده به عنوان یک مددکار اجتماعی را به خود جلب کرده است برنامه مجله تصویری آب و آتش است که از شبکه چهار پخش می شود. این برنامه با حضور صاحب نظران و خود افراد بهبود یافته تصویر امیدبخشی به مخاطب ارائه می دهد. تصویری که با حمایت از بهبودیافتگان و راهنمایی افراد در حال مصرف برای ترغیب ورود به درمان توام است. این برنامه به معنای واقعی کلمه فرد مصرف کننده را بیمار می داند چنان که در بخشی از آن پیامک های بییندگان پخش شده و در آن فردی کارشناس در هیئت یک روانپزشک و گاها حرفه های یاورانه (روانشناسی، مددکار اجتماعی و مشاوره) بدون هیچ گونه سوگیری جواب کارشناسی به سوال مزبور می دهد مثلا فردی از مصرف اخیر شیشه برای بالانس (به تعادل رساندن) حالات خلقی خود پس از مصرف هروئین سوال پرسیده است و متعاقبا با جوابی روبرو می شود که در یک کلینیک درمانی نیز همان پاسخ به وی داده می شود و صرفا به این سوال جواب داده می شود و دیگر نظیر سابق از ریشه به مصرف مواد بویژه از یک منظر اخلاقی و یک جرم حمله نمی شود.

 با این اوصاف جای امیدواری است که این رویکرد ادامه داشته باشد و با حضور کارشناسان آسیب های اجتماعی بتوان بهترین پیام را به مخاطب ارائه داد پیامی که با محوریت اصلی پیشگیری، به درمان افراد درگیر در مسئله نیز بپردازد و این قشر آسیب دیده را نیز مخاطب خود پنداشته و با حمایت، همدلی و گاها همدردی با آن ها و با ارائه راهنمایی آن ها را به زندگی سالم تر فراخواند.

---

ایوب اسلامیان ـ کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی