دربخش اول پروتکل درمانی فرانظریه بعنوان یکی از رویکردهای مددکاری اجتماعی در درمان معتادین سلسله جلسات 13 گانه برای مراجعین در رابطه با مراحل اولیه تغییر، پیش از تفکر، تفکر و آمادگی مطرح گردید.این جلسات برای افزایش انگیزش و تسهیل تغییر در مراجعان طراحی شده است. سلسله جلسات 15 گانه دور دوم دارای جهت گیری عملی بیشتری است و برای مراجعان زمانی که در مراحل بعدی تغییر قرار می گیرند، طراحی شده است. سلسله جلسات دوم، راهکارهای مهارت پروری سنتی تر و پیشگیری از بازگشت را به کار می برند.

دور دوم  جلسات مربوط به عمل و نگهداری

جلسه اول

مراحل تغییر

در خلال این جلسه قواعد گروهی تعیین می شود و مراحل تغییر مورد بحث قرار می گیرد و تاکید می شود که در این مسیر آنچه باید مورد توجه قرار گیرد همدلی، پذیرش، احترام است .البته چنانچه دو مجموعه به صورت پیوسته اجرا شود، می توان از این جلسه صرف نظر کرد و شروع  کار از جلسه دوم باشد.

جلسه دوم

شناسایی برانگیزاننده ها

برای مراجعان شناسایی موقعیتهایی که در آنها وسوسه می شوند، بسیار مفید است، این موقعیتهای پر خطر باعث تحریک مراجعان به مصرف مواد می شود  و اگر آنها از قبل برای پرهیز از مصرف آماده نشده باشند، غلبه بر آنها می تواند بسیار مشکل باشد.در این جلسه مهار محرک ها به مراجعین آموزش داده می شود. مهار محرک  عبارت است از اجتناب از برانگیزاننده های مصرف مواد یا تغییر آنها،  به گونه ای که احتمال مصرف را کاهش می دهد . به مراجعین آموزش داده می شود تا بر انگیزاننده های خاص خودشان را شناسایی کنند و نقشه هایی برای پرهیز از برانگیزاننده ها یا تغییر آنها فراهم آورند.

جلسه سوم

مدیریت استرس

در موقعیتی که برای مراجعین تغییر علائم وسوسه انگیز یا اجتناب از آنها دشوار است، یک راهکار موثر این است که پاسخ آنها نسبت به این علایم تغییر داده شود. این فرآیند شرطی سازی تقابلی مستلزم جایگزین کردن رفتارهای سالم با رفتارهای ناسالم است. در این جلسه به مراجعین آموزش داده می شود که بتوانند با استفاده از فنون آرامش بخشی، رفتارهای سالم و مناسب را جایگزین رفتارهای ناسالم و عادتی کنند. جلسه چهارم

پاداش دادن به موفقیت هایمان

اغلب مراجعان در تقدیر از خود در هنگام برداشتن گامهای مثبت در جهت تغییر رفتار، دارای مشکل هستند. در عوض آنها تمایل دارند که فکر خود را به امور منفی مشغول کنند، شاید به این دلیل که آنها سالها خودشان را به خاطر مصرف مواد حقیر شمرده اند. باید به مراجعین مدیریت تقویت یاد داده شود که عبارت است از پاداش دادن به تغییرات رفتاری مثبت.

جلسه پنجم

ارتباط موثر

راهبرد موثر دیگری که برای مراجعانی که تغییر یا اجتناب از برانگیزاننده های مصرف برایشان مشکل است، تغییر پاسخ هایشان به این نشانه ها است. دو فرایند یکی شرطی سازی تقابلی که عبارت است از جایگزین کردن رفتارهای سالم با پاسخ های ناسالم و نیز مدیریت تقویت که عبارت است از پاداش دادن به تغییرات رفتاری مثبت در این جلسه مورد تاکید قرار می گیرد.این جلسه مراجعان را در چگونگی انجام این کار با استفاده از مهارتهای ارتباطی قوی تر یاری می دهد. سه سبک اصلی ارتباط(پرخاشگرانه، انفعالی و جراتمندانه) در جلسه مورد تاکید قرار می گیرد و خاطرنشان می شود که در ارتباط موثر به جای تمرکز بر آنچه شخص دیگری انجام می دهد، بر واکنش های خود فرد نسبت به آن رفتار تاکید می شود و گام های موثر برای برقراری ارتباط موثر توضیح داده می شود ، به فرد آموزش داده می شود که عادات تسلیم و پذیرش را ترک و قدرت رد کردن تقاضاهای غیر منطقی را فرا گرفته ، عادات سالم را در خود بوجود آورد و رهنمودهایی برای برقراری ارتباط موثر ارائه خواهد شد،

همانند اینکه:

محکم و بلند صحبت کنند، تماس چشمی مستقیم داشته باشند، از جملاتی استفاده کنند که با من شروع می شود،

احساس گناه نکنند، راه حل هایشان را در موارد مختلف پیشنهاد کنند، از عذر خواهی و یا دادن جوابهای مبهم خودداری نمایند. صریح و آشکار برخورد کنند و بدانند که گفتن نه کافی است، لازم نیست دلایل شان را توضیح دهند و به زبان تن توجه نمایند.

در پایان جلسه نیز بر فواید استفاده از ارتباط موثر چون پیامدهای مثبت، احترام گذاشتن و مهار بیشتر، تاکید می شود.

جلسه ششم:

رد کردن  های موثر

در طی این جلسه مراجعان راجع به افرادی که مواد مصرف می کنند و ممکن است به آنها تعارف کنند، فکر خواهند کرد. اجتناب از این برانگیزاننده ها اغلب برای مراجعان سخت است، افراد در طی این جلسه مهارتهای رد کردن (خودداری) را می آموزند. ممکن است فرد زمانی که به پیشنهادی نه می گوید، با شانه های پایین افتاده و تماس چشمی ضعیف میل درونی خود را نشان دهد و عصبی و نامطمئن به نظر برسد. این سبک رد کردن، وضعیت باور کردنشان را تضعیف می کند و آنها را به راحتی در معرض خطر قبول پیشنهادهای مصرانه قرار می دهد. این طور به مخاطب می رساند که اگر اصرار زیاد باشد ممکن است تسلیم شوند و پیشنهاد را قبول کنند. یک راهکار مفید در انجام این کار شناسایی زمانهایی است که احتمال دادن پیشنهاد مصرف به آنها بیشتر است و آنگاه، افراد نه گفتن به این پیشنهادها را تمرین کنند و این موقعیت را از طریق تکنیک ایفای نقش (قرار دادن خود در یک نقش و پی بردن به اینکه وقتی در یک موقعیت خاصی قرار می گیرند، چه احساسی خواهند داشت و تمرین نمودن روشهای متفاوت برخورد با آن) تمرین نمایند .

جلسه هفتم

مدیریت انتقاد

اختلافات و درگیری های بین فردی و عصبانیت و احساسات منفی حاصل از آن می تواند موقعیتهای پرخطری برای لغزش به وجود آورد. در این جلسه به مراجعان یاد داده می شود تا با استفاده از مهارتهای ارتباطی موثر ، برخورد با بیانات انتقادی و عصبانیت و درگیری حاصل از آن را یاد بگیرند در حین جلسه راهکارهای موثر برای برخورد صحیح با موقعیتهای پرخطر عنوان خواهد شد؛ همچون آرام بودن و اجتناب از تشدید وضعیت، گوش کردن، معذرت خواهی کردن و رفع سوء تفاهم، زمانی که بازخورد دریافت می کنند و یا تاکید بر آرام بودن، انتخاب زمان و مکان مناسب، بررسی سوء تفاهم ها، سرزنش نکردن، استفاده از مهارتهای ارتباطی جراتمندانه در زمان بازخورد دادن به دیگران مورد تاکید قرار می گیرد و نهایتا در این جلسه می توان از درباره موقعیتهای نمونه ای که در آنها لازم است برای حل درگیری و اختلاف واکنش نشان دهیم، صحبت به میان آورد. جلسه هشتم

کنترل افکار

در این جلسه به مراجعین یاد داده می شود که بر افکاری که ممکن است به مصرف مواد منجر شود، تسلط پیدا کنند یا جهت آنها را تغییر دهند  مراجعان می توانند با استفاده از مهار محرک و از طریق توقف فکر و تغییر جهت فرآیند تفکرشان قبل از عمل، نشانه های وسوسه را تغییر دهند و با  استفاده از شرطی سازی تقابلی، فرآیند تفکر ناسالم را با تفکر سالم و افکار و اعمال رهایی از مواد، تعویض می کنند. بسیاری از مراجعان از نقشی که شناخت در زندگی شان ایفا می کند، آگاه نیستند. همچنین ممکن است آنها از این موضوع که خود تفکر می تواند یک محرک باشد، باخبر نباشند. اگر آنها بتوانند تشخیص دهند که دارند طوری فکر می کنند که ممکن است به مصرف مواد منجر شود، می توانند جلوی این تفکر ناسالم را قبل از تصمیم گرفتن برای اقدام بگیرند. در طی این جلسه از اعضای گروه خواسته می شود تا به مواقعی که توانسته بودند افکاری را که منجر به مصرف مواد می شود «نادیده بگیرند» یا «رها کنند» فکر کنند و نیز به موقعیتهایی فکر کنند که علی رغم اینکه نمی خواستند، مواد مصرف کرده اند .در این جلسه به اهمیت مراجعان در توجه کردن به افکارشان و نیز  بر روشهای کنترل  افکار غیر ارادی و مضر تاکید می شود. به مراجع یاد داده می شود قبل از عمل مکث کند و بر آنچه فکر می کند، تمرکز کند. مثلا از آنها خواسته می شود که قبل از اینکه تصمیم به عمل بگیرند، به خودشان بگویند 30 دقیقه صبر کن  و یا با صدای بلند صحبت کنند.

جلسه نهم

مهار ولع ها و اشتیاق ها

در این جلسه به مراجعین فنون سودمند برای رسیدگی به ولع ها و اشتیاق ها- همچون، تغییر موقعیت، صحبت با دیگران، معطوف نمودن فکر به چیزی غیر از مواد، یا فکر  کردن به گامهایی که در راه ترک اعتیاد برداشته اند و یا حتی بیان نمودن فکرشان با صدای بلند -آموزش داده می شود.

جلسه دهم

روشهای جدید لذت بردن از زندگی

بسیاری از مواقع مراجعان احساس می کنند که به دلیل پرهیزشان از مواد، اوقات خوش زندگی را از دست می دهند و زندگی جدیدشان را کسل کننده می یابند . در نتیجه خلاء هایی در زندگی روزمره شان احساس می کنند. در این جلسه به مراجعان کمک می شود تا یاد بگیرند، که رفتارهای جدید و سالم را جایگزین فعالیتهای قبلی شان در خصوص مصرف مواد بکنند. در این جلسه از مراجعین خواسته می شود که درباره  فعالیتهای مختلفی که بدون مصرف مواد می توانند از آنها لذت ببرند، به تبادل نظر بپردازند.

جلسه یازدهم

تهیه یک طرح عملی

در این جلسه به مراجعان کمک می شود تا با ترکیب ابزارها و فنونی که  فکر می کنند استفاده از آنها برایشان از سایر ابزارها و فنون راحت تر است یک طرح عملی برای خودشان بنویسند. این مرحله بسیار مهم است چراکه مراجعان بدین طریق مسئولیت خویش را برای ماندن در ترک بیان می کنند.

جلسه دوازدهم

تعهد سپاری مجدد بعد از وقوع یک لغزش

در طی این جلسه باید به مراجعان یاد داد که برگشت به مراحل قبلی تغییر، بخش طبیعی از تغییر رفتار است. به این معنا که لغزش به معنی شکست نیست. مراجعان در این جلسه باید مثالهایی را از مواقعی که خودشان در هنگام کوشش و تلاش برای تغییر، در مراحل تغییر چرخیده اند، مورد بحث قرار دهند. این فرآیند «چرخیدن در مراحل»    نامیده می شود. در خلال این چرخیدن افراد معمولا به مراحل قبل بازمی گردند و دوباره پیشرفت در مراحل را شروع می کنند.در ضمن این جلسه باید اقداماتی که در گذشته برای تغییر مصرف مواد سودمند بوده مورد بحث قرار گیرد. باید به مراجعان آموخت که اشتباهاتشان را به عنوان تجربیاتی عبرت آموز تلقی کنند. در نهایت ایده هایی درباره روشهای بازگشت به مسیر تغییر و متعهد شدن به از سرگیری تغییر بعد از لغزش داده خواهد شد، تا مراجعین برای لغزش قبل از وقوع آن آماده شوند و آن را به معنای شکست کامل تلقی نکنند و به نقطه اول باز  نگردند.

جلسه سیزدهم

حمایت اجتماعی

تحقیقات نشان داده اند که روابط سالم و حمایت کننده در هنگام کمک به شخص در موفق شدن به تغییر رفتار، دارای اهمیت است.برخی از مراجعان ممکن است احساس تنهایی کنند و فکر کنند که  همه اطرافیان از آنها روی گردان شده اند، در این جلسه  باید به آنها کمک شود تا بتوانند به شناسایی شبکه های حمایتی موجود و بالقوه شان بپردازند. روابط یاورانه برای این افراد، حمایت، توجه، مراقبت و پذیرش فراهم می کند. باید در جریان جلسه گروهی به این افراد آموخت که حمایت کردن امری یک جانبه نیست و از طریق آمادگی صادقانه برای کمک به دیگران ، احتمال دریافت حمایت از دیگران زیاد می شود. در این جلسه می توان از قدرت حمایتگری گروه های معتادین گمنام  و سایر گروهها چون گروههای دوازده گام  به عنوان یک منبع حمایتی یاد کرد.

جلسه چهاردهم

شناسایی نیازها و منابع

سالهای متمادی مصرف مواد می تواند موجب غفلت از سایر حوزه های زندگی شود. مراجعان باید اقدام به نیازسنجی،  نمایند. آنها باید حوزه هایی را که در حال حاضر تحت کنترل آنها و قابل اصلاح شدن هستند، شناسایی کنند. همچنین نیاز دارند حوزه هایی را که مورد غفلت بوده تقویت کنند، برای اینکه بتوانند خوب عمل کنند و احتمال بروز مشکلات را به حداقل برسانند. آنها برای رفع نیازهای اصلی شان و برخورداری از زندگی سالم و منظم باید اقداماتی انجام دهند.برای مثال مراجعی در طی چند سال به علت مصرف مواد، در پرداخت وام های خود به دانشگاه کوتاهی کرده، ولی اکنون می خواهد به دانشگاه بازگردد. او حوزه آموزش را به عنوان منبعی که نیازمند اصلاح است شناسایی کرده و اکنون لازم است با استفاده از منابع، این نیاز را بر آورده نماید. او به دنبال اطلاعاتی است که می تواند او را به سمت منابع مناسب هدایت کند. او برای به دست آوردن این اطلاعات تصمیم می گیرد که به دفتر کمک های مالی دانشگاه مراجعه کند.آنها هم او را برای اقداماتی که لازم است برای حل کردن این مسئله انجام دهد و این که او می تواند برای نیم سال آینده ثبت نام کند، راهنمایی می کنند.

جلسه پانزدهم

مرور کردن جلسات و پایان دادن به گروه

مراجعان موضوعاتی را که در جلسات قبل روی آنها کار شده است، مرور می کنند. در طی جلسه درباره موانع بالقوه ای که برای حفظ تغییر در رفتار  وجود دارد ، بحث میکنند. در صورت امکان شماره تلفنی از مرکز یا محلاتی که مراجع بتواند در زمان بحران با آنها تماس حاصل کند، به آنها داده می شود.