در هفته گذشته در پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی، مفاهیم و چهارچوب کلی فرانظریه را به عنوان یک رویکرد مددکاری اجتماعی در درمان معتادین معرفی کردیم .دراین مقاله پروتکل درمانی تدوین شده برای این رویکرد را مطرح می کنیم.

28 جلسه گروهی به منظور کمک به افراد در پیمودن مراحل تغییر و تغییر مصرف مواد اعتیادآور در نظر گرفته شده است. سلسله جلسات 13 گانه دور اول برای مراجعین زمانی که در مراحل اولیه تغییر، پیش از تفکر، تفکر و آمادگی به سر می برند، طراحی شده است.این جلسات برای افزایش انگیزش و تسهیل تغییر در مراجعان طراحی شده است. سلسله جلسات 15 گانه دور دوم دارای جهت گیری عملی بیشتری است و برای مراجعان زمانی که در مراحل بعدی تغییر قرار می گیرند، طراحی شده است. سلسله جلسات دوم، راهکارهای مهارت پروری سنتی تر و پیشگیری از بازگشت را به کار می برند.دراین مقاله دور اول جلسات 13 گانه را به اختصار توضیح خواهیم داد.

دور اول جلسات: تفکر درباره ی تغییر مصرف مواد

جلسه اول:

مراحل تغییر

در ابتدای جلسه اول باید توضیح داده شود که هدف از این سلسله جلسات این است که آنها آگاهی بیشتری درباره خودشان به دست آورند و فکر کنند و تصمیم بگیرند که آیا لازم است تغییراتی در وضعیت خود به وجود آورند و آیا دوست دارند چنین تغییراتی را ایجاد کنند و اینکه در نهایت چنانچه تغییری قرار باشد اتفاق بیفتد، آنها هستند که باید چنین تغییراتی را ایجاد نمایند. بسیاری از مراجعانی که در مرحله پیش از تفکر قرار دارند ممکن است بر اثر فشار از طرف دیگران در برنامه شرکت کنند و ممکن است نسبت به برنامه ی تغییر مصرف مواد خود، مقاومت نشان دهند. البته ممکن است با روش های متعددی مقاومت خود را ابراز کنند. ممکن است به صورت آشکار مخالفت خود را ابراز کنند، یا از گفتگو راجع به مصرف مواد خودداری نمایند. یا ممکن است به نظر برسد که حضور دارند ، اما به واقع منفعل هستند. برای برطرف کردن این حالت در این جلسه باید از راهکارهای انگیزشی استفاده نمود. به عنوان مثال باید اعتراف کرد که بسیاری از افراد گروه از بودن در اینجا احساس فشار می کنند و باید گفته شود که البته این قبیل احساسات کاملا طبیعی هستند. علاوه بر استفاده از راهکارهای انگیزشی در این جلسه قواعد گروه تعیین می شود و مراحل تغییر توضیح داده خواهد شد  و نهایتا در این جلسه مشخص می شود که جایگاه هر فرد در کجای این مراحل تغییر است.

جلسه دوم

یک روز زندگی

این جلسه به افزایش آگاهی سوء مصرف کنندگان در زمینه مقدار و دفعات مصرف مواد آنها کمک می کند . با درخواست از اعضای گروه برای توصیف یک روز عادی زندگی، می توان آنها را متوجه کرد که بیش از آنچه فکر می کنند مواد مصرف می کنند.ی ک اقدام دیگر آن است که از مراجعان خواسته شود تا فکر کنند که چگونه وضعیت مصرف آنها ممکن است در اوقات خاصی در طول سال و یا در موقعیتهای خاصی فرق کند؛ (مثل زمان گردهمایی های خانوادگی، جشن ها ، عزاداری ها و....).سپس باید از اعضای گروه خواست که آنچه را با انجام این تمرین درباره ی وضعیت مصرف خود یاد گرفته اند، با گروه درمیان بگذارند.

جلسه سوم

تاثیرات بدنی مواد

هدف این جلسه افزایش دانش افراد راجع به خودشان و ماهیت رفتار مشکل دار است. این جلسه به اعضای گروه کمک می کند تا از مقدار مصرف خود آگاه شوند و مشکلات ناشی از مصرف مواد را شناسایی کنند در این جلسه به هیچ وجه قرار نیست که اعضای گروه را نسبت به تاثیراتی که ممکن است مواد بر زندگی آنها بگذارد،  قانع و یا مجاب کنید. صرفا قصد بر این است که اطلاعات دقیقی در اختیار فرد قرار بگیرد.

جلسه چهارم

انتظارات

در این جلسه مراجعان با شناسایی و بیان انتظارات خود از مصرف مواد بر آگاهی خود درباره ی دلایل مصرف می افزایند، که معمولا باعث افزایش انگیزش مراجعین برای تغییر کردن می شود. برگه راهنمایی به افراد داده می شود که در آن انتظارات مربوط به مصرف مواد آورده شده است .که اعضای گروه انتظاراتی را که در مورد آنها صدق می کند، علامت می زنند. بعد از آن یک بحث گروهی درباره این موضوع به پیش کشیده خواهد شد.

جلسه پنجم

اظهارات مربوط به نگرانی

اعضای گروه ممکن است، مصرف مواد خود را مشکل ساز تلقی نکنند. بررسی اینکه آیا افراد دیگری که با آنها زندگی می کنند درباره ی آنها اظهار نگرانی کرده اند، یا نه، مفید و یاری دهنده است. اعضای گروه با نقل نگرانی های اطرافیانشان نسبت به مشکلاتی که مواد در زندگی آنها ایجاد می کند، بصیرت پیدا می کنند. باید تاکید کرد  که این نگرانی ها به واقع نشان دهنده ارزش آنها برای دیگران است .

جلسه ششم

ارزش ها

همه افراد در زندگی خود چیزهایی دارند که برای آنها ارزش قایلند.این چیزها برای برخی افراد، خانواده، کار و برای برخی ممکن است موفقیت و یا سلامتی باشد.آنچه اعضای گروه لازم است یاد بگیرند اینکه ارزشهای خود را شناسایی و به دقت تعریف کنند و ببینند چگونه مصرف مواد، ممکن است با این ارزشها تعارض پیدا کند. میلر و رالنیک(1991) اشاره می کنند که این ناهماهنگی بین حالت و رفتار کنونی و آنچه برایش ارزش قائلند، می تواند انگیزش آنها را برای تغییر افزایش دهد.. جلسه هفتم

جنبه های مثبت و منفی

در این جلسه اعضای گروه جنبه های مثبت و منفی مصرف مواد خود را شناسایی می کنند .سپس ارزش و قدر آنها را تعیین می کنند تا به کمک آن اهمیت هر کدام را مشخص سازند. جنیس  و مان (1997)  از استعاره ترازو و یا الاکلنگ که فرد بر اساس آن سود و زیان یک رفتار را می سنجد، استفاده می کنند.کسانی که در گذشته رفتارهای اعتیادی را با موفقیت تغییر داده اند، می گویند که این توازن تصمیم گیری یکی از فرآیندهای بسیار مهم در حل رفتار مشکل دار آنها بوده است.

جلسه هشتم

روابط

سوء مصرف کنندگان مواد ممکن است از تاثیر مصرف مواد بر روی افرادی که در زندگی آنها است ، آگاه نباشند یا نخواهند که چنین چیزی را قبول کنند. در این جلسه به اعضا کمک می شود که روابط موجود در زندگی خود را شناسایی کنند و دریابند که اعمال آنها بر روی افرادی که در زندگی آنها هستند، چه تاثیراتی می گذارد.

جلسه نهم

نقش ها

در جلسه قبل، اعضای گروه چگونگی تاثیرگذاری احتمالی مصرف مواد بر روابط آنها با سایر افراد را مورد بحث قرار داده اند. هر چند روابط، نقش ها را هم در برمی گیرند، اما نقش های دیگری هم در زندگی وجود دارد که ما خودمان را با آنها معرفی می کنیم. هر نقشی دارای تکالیف و انتظارات خاصی است.در این جلسه اعضای گروه در درک این موضوع که مصرف مواد، ممکن است بر توانایی آنها در ایفای وظایف نقش هایشان تاثیر بگذارد، یاری می شوند. این جلسه با جلسه قبل تفاوت دارد، چون به جای اینکه منحصرا بر روی چگونگی تاثیر گذاری مصرف مواد بر روابط متمرکز باشد، بر روی چگونگی تاثیرگذاری مصرف مواد بر توانایی مراجعان در انجام وظایفی که در زمینه های مختلف زندگی شان از آنها انتظار می رود، متمرکز است. جلسه دهم

وسوسه و اعتماد به نفس

در این جلسه اعضای گروه اوقاتی را که  برای آنان بسیار وسوسه انگیز است، شناسایی می کنند و بعد، اوقاتی را که دارای اعتماد به نفس بسیار زیادی برای خودداری هستند، مشخص می کنند.که البته برای هر دو این قسمت برگه های راهنمایی در اختیار افراد قرار می گیرد و نهایتا به آنها کمک می شود تا وسوسه و اعتماد به نفس را با هم مقایسه کنند.

جلسه یازدهم

حل مساله

تجهیز اعضای گروه به مهارتهای حل مساله به آنان کمک می کند تا به جای اینکه صرفا بر اساس هیجانات، احساسات یا غرایز رفتار کنند، درباره آن موقعیت تفکر کنند و اقدامات را که باید انجام دهند طراحی نمایند. موقعی که مراجعان موفق به حل مساله می شوند، خودکارآمدی آنها افزایش می یابد. در طی این جلسه مشکلات یک فرد نوعی را بیان کرده و بعد از آن از اعضای گروه خواسته می شود تا بگویند که این فرد برای حل آن چه می تواند بکند؟ از گروه خواسته می شود که فهرستی از راه حل ها را برای این شخص در این موقعیت تهیه کنند. به اعضای گروه توضیح داده می شود که این یک فرآیند «ذهن گشایی و تبادل نظر» است . حتی بیان  نظرهای احمقانه و غیر واقع گرایانه در این مرحله مهم است؛ چون ممکن است سر آغاز بروز نظرهای واقع بینانه و منطقی شود  و در مرحله بعد  به آنها کمک می شود با بیان پیامدهای مثبت و منفی این راه حلها بهترین آنها را انتخاب کنند.

جلسه دوازدهم

تعیین یک هدف و آماده شدن برای تغییر

در این جلسه به افراد کمک می شود که طرحی برای تغییر خود آماده کنند که شامل مواردی چون، تعیین مواد مشکل آفرین برای فرد، هدف او برای تغییر، اقداماتی که در نظر دارد انجام دهد، موانعی که ممکن است بر سر راه رسیدن به هدف و اجرای طرح تغییر با آنها روبه رو شود، افرادی که می توانند وی را در تحقق هدف و اجرای طرح تغییر کمک کنند.

جلسه سیزدهم

مرور کردن جلسات و آماده نمودن اعضای گروه برای شروع فاز دوم جلسات گروهی