مددکاری اجتماعی فعالیتی تخصصی و حرفه ای است. این حرفه از ارتباط میان علوم گوناگون برای شناخت فرد معتاد، عوامل آن، جامعه دچار این مسئله و گروه های اجتماعی درگیر با پدیده اعتیاد بهره می گیرد.

مددکاران اجتماعی برای ارائه خدمات حرفه ای به فرد معتاد و خانواده وی مهارت ها، اصول و ارزش های حرفه ای را به خدمت می گیرد. مددکار اجتماعی ضمن کمک به تسریع و تسهیل فرایند ترک مصرف و داشتن همکاری های تنگاتنگ با سایر متخصصان حوزه اعتیاد از جمله مشاوران، مددیاران، روانشناسان و .... ، به فرد مصرف کننده مواد کمک می کند تا بتواند مسئولیت پذیر شود، به استقلال و خودکفایی برسد،

مهارت های و ظرفیت های خود را به کار گرفته و در راستای شروع یک زندگی دوباره ی سالم عزم خود را جرم نماید. مددکاران اجتماعی با مجهز بودن به دانش حرفه ای، مهارت ها و اصول برقراری رابطه حرفه ای و انسانی و با تاکید بر اعتماد و احترام دو طرفه و متقابل به بررسی توانایی ها، ظرفیت ها و مهارت های بیمار می پردازند.

مددکار اجتماعی با بررسی زمینه های نگرانی فرد بیمار و نیز شناسایی عوامل عود مکرر درصدد می باشد تا بتواند چرخه ناکامی ها و لغزش های مکرر و بازگشت های مکرر آنان به دامن آسیب های اجتماعی قطع نموده و با بهره گیری از ظرفیت های بالفعل و بالقوه فرد بیمار، خانواده وی، اجتماع و سازمان های رسمی و غیر رسمی و با همکاری و هماهنگی با سایر حرفه ها و تخصص های درگیر در روند بهبودی بتواند نوید بخش یک زندگی سالم و مولد برای فرد مصرف کننده مواد باشد.

اما آن چه که خدمات و فعالیت های مددکاری را از سایر حرفه های مشابه جدا می سازد و به عنوان مرزبندی این حرفه با سایر حرفه ها می توان از آن یاد کرد توجه توامان حرفه مددکاری اجتماعی بر فرد، خانواده و اجتماع فرد بیمار است و نیز تاکید ویژه ای که بر پیگیری های بعد از ترخیص و حمایت های بعد از خروج از دوره بهبودی دارد.

مددکاران اجتماعی همواره فرد را در بستر خانواده و اجتماع می بینند و در کنار توجه به ظرفیت ها، مهارت های خود فرد مصرف کننده، روابط اجتماعی فرد را در زمینه های مزبور مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهند؛ به همین جهت است که در سبب شناسی بیماری و نیز ترک مصرف و بازگشت به جامعه و زندگی مولد بر خانواده، اجتماع و ظرفیت های بالقوه و بالفعل این دو توجه شایانی دارند.

به صورت اجمالی می توان گفت مددکاران اجتماعی در تمامی مراحل مواجهه ودرمان معتادین حضور دارند و از همان بدو فعالیت و در فاز غربالگری با حضور خود و بررسی وضعیت اجتماعی و خانوادگی فرد مصرف کننده در جریان کمک به بهبودی و بازگشت فرد بیمار به زندگی سالم قرار می گیرند و در ادامه و در حین گذراندن دوره بهبودی با فرد بیمار ارتباط مستمر برقرار می کند و آموزش های لازم را یا خود شخصا ارائه می دهد یا از سایر حرفه های صاحب سابقه در این زمینه کمک می گیرد و همزمان با خانواده بیمار ارتباط برقرار می کند و با بررسی وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی خانواده زمینه های بازگشت به خانواده را ارزیابی می نماید؛ دیگر این که پس از مهارت سنجی و بررسی مهارت های شغلی و حرفه ای فرد مصرف کننده را کمک می کند تا بتواند اعتماد به نفس از دست رفته خود را بازیابد و خود را برای بازگشت به شغل سابق و یا جدید آماده کند.

مددکار اجتماعی در این زمان و همراستای فرایند بازگشت فرد مصرف کننده به جامعه و زندگی مولد و سالم با موسسات و مراکز کاریابی، کارگاه ها و تولیدی های حرفه ای و ... ارتباط برقرار نموده و رایزنی های لازم را جهت پذیرش افراد علاقه مند به حرفه های مزبور را با صاحبان صنایع و خدمات انجام می دهد.

نهایتا مددکار اجتماعی در فرایند ترخیص فرد بیمار از مراکز بهبودی نقش پر رنگی را ارائه می دهد و با پیگیری های مستمر، به تداوم زندگی شغلی و خانوادگی کمک می کند. پیگیری از مهم ترین نقش های مددکاران اجتماعی و مهم ترین تفاوت این حرفه با سایر حرفه های یاورانه می باشد. شرح وظایف و فعالیت های مددکاران اجتماعی در پروسه درمان فرد مصرف کننده مواد به شرح زیر می باشد: مددکاران اجتماعی در یک تقسیم بندی اولیه فعالیت های خود را در سه مرحله ارائه می دهند:

مرحله غربالگری و ارجاع به مراکز بهبودی

خدمات در طول دوره بهبودی و حضور بیماران در مراکز بهبودی

ترخیص و پیگیری های بعد از خروج از مراکز بهبودی