خلا مددکاران اجتماعی در مدارس چندی است نقل تمام مجالس و محافل مددکاران اجتماعی شده است و هر از گاهی از اساتید رشته از ضرورت حضور مددکاران اجتماعی در مدارس به سیاست گذاران به حق نکاتی را گوشزد می کنند.

این جا چند مسئله وجود دارد اول این که چرا مددکاری اجتماعی؟ و دیگر این که مگر مددکاران اجتماعی چه ظرفیت هایی دارند که سایر رشته ها و حرفه ها نمی توانند خلا آن را پر کنند؟ و نهایتا مسئله جدی که بیشتر متوجه خود ما مددکاران اجتماعی است و آن این که مددکاران اجتماعی تا چه حد برای احراز این پست آماده هستند و اگر هم اکنون در هیئت یک مددکار مدرسه قرار باشد کسی کار کند آیا می تواند این رسالت موعود را که همواره بدان اشاره می شود به خوبی اجرایی کند؟. من همین سوالات را برای شروع بحث مفید می دانم.

امروزه اخبار و آمارها نشان می دهند سن آسیب های اجتماعی نظیر اعتیاد و روسپی گری به شدت پایین آمده اند و در مواردی به زیر 15 سال کاهش یافته اند. از دیگر سو غالب پژوهش ها و صاحب نظران معتقدند پیشگیری به هر روی کم هزینه تر و پر بازده تر از درمان است. و نهایتا این که مدارس بستر مناسبی برای کار با کودکان و نوجوانان و مداخلات خانواده محور به شمار می آیند.

بسیار خلاصه عرض کنم که درصد بالایی از کودکان مشکلات فراوانی را با خود به محیط مدرسه می برند و آسیب های فراوانی از استعمال دخانیات و انواع مواد اعتیاد آور تا شرکت در بزه، جرم در مدارس قابل شناسایی و با مداخله به هنگام و حرفه ای قابل حل می باشند. موارد فراوان ترک تحصیل حتی در سالیان ابتدایی بدون پیگیری رها شده و در سطحی تخصصی کودکان فراوانی با اضطراب جدایی و اختلالات رشدی در بدو ورود خود به مدرسه بدون حامی رها می شوند. موارد متعدد کودک آزاری چه ساده از نظر معلمان و اولیای مدرسه نادیده می-مانند و چه بسیار افت تحصیل های فراوان که به حساب تنبلی و عوامل فردی در دانش آموز  نسبت داده می شوند و غافل از این که عوامل خانوادگی، گروه همسالان و عواملی نظیر فقر و خشونت دلیل اصلی آن هستند.

با توجه به آن چه گذشت یک مداخله حرفه ای برای ورود به این گونه مسائل الزامی است. خب لابد ذهن شما هم یاد مشاوران مدرسه را تجسم می کند. مشاور در مدرسه دانش آموزان را در مشکلات تحصیلی و شخصی کمک می کنند. بسیاری از مشاوران سطح متوسط و بالا، دانش آموزان را در برنامه ریزی درسی یاری می کنند. در مقاطع بالاتر مشاوران، دانش آموزان را در برنامه ریزی شغلی و برنامه ریزی برای ورودبه دانشگاه راهنمایی می کنند. فارغ التحصیلان این رشته با مسائل اجتماعی به اندازه مددکاران اجتماعی آشنایی و اشراف ندارند، آنها با منابع اجتماعی ارتباط مستقیمی ندارند و مهمتر از همه این که  غالبا فعالیت آن ها به محیط مدرسه محدود می شود و با دید مراجع به دانش آموزان نگریسته و اصولا با پیروی از اصل"ارائه خدمات به کسی که مراجعه می کند و یا نهایتا ارجاع داده می شود" درصد بالایی از دانش آموزان که تمایلی به مراجعه نزد وی  نداشته و یا اصلا دلیلی برای این کار نمی بینند از خدمات حرفه ای مشاوران محروم می مانند.

حال به موضوع مددکاری اجتماعی برگردیم. اصولا مددکار اجتماعی به چه کسی گفته می شود؟ مددکار اجتماعی به دانش آموخته رشته مددکاری اجتماعی گفته می شود که واحدهای درسی فراوانی درباره رشد انسان، نظریه های یادگیری، مسائل و آسیب های اجتماعی، مصاحبه بالینی، ژنتیک و .... گذرانده است و با یک دیدگاه زیستی روانی اجتماعی دید وسیعی نسبت به مشکلات مراجعان خود (افراد، خانواده ها، گروه ها، اجتماعات و جوامع) دارد.

مدارس بنابر اهمیت گروه هدف آن (دانش آموزان) از جذاب ترین حوزه های کاری برای مددکاران اجتماعی به حساب می آید. در این جا به برخی از مهارت های مورد نیاز مددکاران اجتماعی در مدارس اشاره خواهم نمود و در ادامه به مسائلی که مددکاران اجتماعی در مدارس با آن روبرو هستند و لازم است مداخلات خود را حول آن سازمان دهند خواهم پرداخت.

از جمله مهارت های مورد نیاز برای کار در مدارس می توان به ارزیابی، اقدام مستقیم، مصاحبه، مشاوره، بازدید از منزل، کار گروهی، میانجی گری، مدافعه، توسعه منابع، برنامه ریزی و مهارت های برقراری ارتباط اشاره کرد. ناگفته این که تمامی موارد مزبور و هر آن چه در ادامه در این یادداشت مطالعه خواهید کرد برگرفته از کتاب "مددکاری اجتماعی مدرسه " می باشد.

اما مسائل اصلی که مددکاران اجتماعی در مدارس به آن ها خواهند پرداخت چیست. لطفا اجازه دهید قبل از ذکر این مسائل به اهمیت برشماری آن ها بپردازم. یک بخش مهم از هر کاری بدون شک شناخت مسائل و گستره، شدت و انواع آن است. در مددکاری اجتماعی در مدارس هم این اصل صدق می کند. ابتدا لازم است مددکاران اجتماعی با تنوع مسائل و مشکلاتی که می تواند خدمت آن ها را در نظام مدرسه فراخواند آشنایی داشته باشند و خود همین آگاهی زمینه ساز تفکر و نهایتا برنامه ریزی و اقدام حرفه ای می باشد. از جمله مهم ترین مسائل  می-توان به مسائل بدو ورود به مدارس اشاره کرد که اضطراب جدایی، شناسایی اختلالات رشدی، خشونت و کودک آزاری. در سنین اوایل نوجوانی مهم ترین مسائل تغییرات هورمونی در کودکان، خشم و پرخاشگری، رفتارهای پرخطر، عضویت در باندهای خلاف، اختلالات خوردن، مسائل مربوط به هویت جنسی، قلدری و نزاع در محیط مدرسه و خارج از آن، فشار گروه همسالان، بلوغ دیر رس و در ادامه دوستی با جنس مخالف، بارداری در نوجوان، مسئله افت تحصیلی، ترک تحصیل، برنامه ریزی برای ورود به بازار کار و یا دانشگاه را می توان برشمرد.

هر کدام از این موضوعات مهارت های جداگانه ای را  می طلبد و آشنایی با ابعاد، علائم و مداخلات مناسب نیازمند دانش وسیع و تجربه فراوان است که به خوبی در این کتاب بدان ها اشاره شده است. نیمه دوم کتاب مددکاری در مدرسه به صورت جزئی بر چند موضوع تمرکز می کند و کار گروهی، خشونت و تروما، تجربه مرگ و فقدان، غیبت والدین، سوء مصرف مواد و الکل و کار با جمعیت های غیر بومی را به صورت مفصل مورد مداقه قرار می دهد.

منبع: کتاب "مددکاری اجتماعی مدرسه"نویسنده، لیندا اپن شا
ترجمه ایوب اسلامیان و یاسر بشیری،تهران انتشارات آوای نور1393