اهمیت خانواده در مددکاری اجتماعی

      خانواده بعنوان سنگ بنای تمدن بشری از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد . زمانی آحاد جامعه از سلامت لازم و کافی  برخوردار است که دارای خانواده سالم و متعادل باشد . خانواده ا ی که در آن اعضاء احساس امنیت کرده و در بین آنان تفاهم ، درستی ، عشق،و صمیمیت حا کم باشد .

  دامنه بحث در خانواده و اهمیت آن بسیار گسترده است . انسان در دامان خانواده قدم به عرصه حیات می گذارد و تا پایان عمر خود عضوی از یک خانواده باقی می ماند . دوام و ثبات بشریت بستگی کا مل به وجود خانواده دارد .پیشرفت اجتماعی و اقتصادی هر جامعه ا
نتیجه مستقیم زحمات و تلاش خانواده است . بخا طر همین اهمیت است که در مجمع بین المللی وقتی نما یند گان مردم جهان گرد یک میز اجتماع می نمایند پس از بحث و گفتگو به این نتیجه می رسند که« خانواده رکن طبیعی و اساسی اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه و دولت بهر ه مند شود .»  ( ماده 16 اعلا میه جهانی حقوق بشر )

امروزه ملل جهان بخاطر نقش عظیم خانواده در ترقیات و توسعه اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی این کانون را از جهات گونا گون مورد حمایت قرار می دهند تا استحکام  آن را فرا هم سازند و از فرو پاشی آن به علل مختلف جلو گیری نمایند . یکی از جهات دیگری که که اهمیت خانواده را بیشتر آشکار می کند پرورش و تربیت کودک است . پرورش فرزند آنچنان که در خانواده مقدور است در جای دیگر ممکن نیست علتش اینست که تعلقات روحی فرزند نسبت به وا لدین امری است طبیعی و کودک با والد ین ارتباط خونی دارد . پس خانواده اولین محلی است که  شخصیت  کودک در آن شکل می گیرد زیرا کودک در بیشتر حالات از رفتار و کردار  پدر و مادر سر مشق می گیرد . خانواده خوب وسالم می تواند بهترین آمو زشگاه برای کودک باشد و کودک در آن آموزشگاه درس لبخند، درستی ، محبت ، تعادل، خوش خلقی ، آرا مش، تکا مل ....را بیا موزد و از طرف دیکر می تواند بد تر ین آ مو زشگاه باشد و در آنجا طفل درس ترشررویی، کینه جویی، انتقام ، قساوت ، نا درستی ، جنایت ،    دو رویی و...بیا موزد .خانوا ده بطور مستقیم سهم بسزا یی در بنای تمدن انسانی و انتقال فرهنگ بشری از نسلی به نسل دیگر دارد . خانواده با آ موزش اصول و قواعد ادب و اخلاق کودک را برای ورود به اجتماع و پذ یرش مسئو لیت در جامعه آماده می سا زد . پر ور ش فرزند در خانواده بعنوان مهمترین و اساسی ترین کارکرد آن جایگاه خا صی دارد و زمانی می توان گفت خانواده از سلا مت کافی و لا زم بر خوردار می با شد که بتواند علاوه برکار کرد مذکور دیگر وظا یف خود را از قبیل کارکرد زیستی، اقتصادی ، جنسی و فرهنگی را نیز به درستی انجام دهد .

مددکاری اجتماعی خانواده  :

      مدد کاری اجتماعی خانواده ، کار با خانواده ها ، اطفال ، سا لمندان و نظیر آن است . سا زمان خدمات اجتماعی اولویت بالا یی برای این گونه مدد کاری اجتماعی قائلند . بسیاری از مرا جعات به مدد کاری اجتماعی از فقر ، کمبود ها و نظا یر آن ناشی می شود . همچنین در موارد زیادی مشکلات مر بو ط به روابط اجتماعی افراد در درون خانواده است و این بخش مهمترین زمینه ای است که مدد کاری اجتماعی تحت عنوان مدد کاری خانواده به آن می پردازد.در سه دهه’ اخیر روش  ((خانواده درمانی family therapy  یاهمان مددکاری خانواده کاربرد زیادی در جوامع مختلف دا شته است . در این نوع مدد کاری رفتار ا فرد در ارتباط با مسائل و مشکلات آنها مورد مطا لعه قرار می گیرد . در این روش به اعضاء کمک می شود که چگونه مسائل و مشکلات مطرح در خانواده را مورد توجه  قرار و با درک متقابل برای رفع مشکل خانواده بر نا مه ریزی منطقی انجام می دهند .

 شناخت پویایی خانواده :

تفاوتها و اختلا فاتی مر بوط به نژاد ، سا ختار اجتماعی و طبقات اجتماعی فر هنگ و اعتقادات مذ هبی سا ختار مختلفی را برای خانواده ها به دنبال آورده است  به عبارت دیگر نوع پویایی درون خانواده های مختلف تحت تا ثیر عوا مل فوق و سایر عوا مل متفا وت است . از این رو دو وظیفه مدد کار شنا خت  دقیق سا ختار خانواده است از نقطه نظر مدد کاران اگر یک خانوا دهبتواند بر حسب لزوم انعطا ف لازم را از خود در زمینه های  مختلف نشان دهد کمتر با مشکل مواجه می شود . یعنی می تواند با توجه به زمان و شرایط  مو جو د خود را با کمبود ها و نیازها ی جدید و نظیر آن تطبیق دهد کمتر با مشکل موا جه می شود .

     در خدمات اجتماعی عموماً می بینیم خانواده ها در انطباق خود با قوانین با مشکل مواجه هستند .  خانواده ای  که از سا ختار و سازمان مطلوب  بر خوردار نیستند تا حد زیادی فرا موش می کنند که هر نسلی دارای حد و مرز خاص خود است به عبارت دیگر شاید بزر گتر ین بحران خا نوا ده ها انتقال بچه ها از طفولیت به بلو غ می با شد یعنی تضادی که بین بین دو نسل با توجه به ارزشهای آنها بوجود می آید حد و حدودی است که از شکاف و  ً فا صله نسلی ًناشی می شود در چنین حالاتی خانواده ها معمو لاً با افراد خود به اشکال مختلف دچار مشکل می شوند . در این قسمت مدد کار اجتما عی خانواده می تواند نقش اساسی و مهمی را در تفهیم و تفاهم اعضا ءخانواده  نسبت به یکدیگر و درک جوانان و نوجوانان  بوسیله والد ین با توجه به شرا یط زمانی که جوانان در آن زند گی می کنند ایفا نمایند .

 روش برخورد در مددکاری اجتماعی خانواده :

مدد کاران اجتماعی خانواده در جریان کار خود با خا نواده ها به شکلی منظم چهار مقطع زیر را با ید مورد توجه قرار دهند :

1-      مقطع را بطه اجتماعی  : socixlstxye

در این مقطع مددکار اجتماعی از اعضا ءخانواده می خوا هند به شکلی که راحت هستند برای مصا حبه و معرفی خود حا ضر شوند مدد کار خود را معر فی نموده و با تک تک اعضاء آ شنا می شود . همچنین با ید نسبت به هر گونه غیبتی در ار تبا ط با اعضای خانواده  نیز مطلع گردد . طرز برخورد ، شیوه نشست و بر خا ست و نظیر آن در این آ شنایی مقد ما تی و مصا حبه اولیه اهمیت زیادی دارد .

2-      برخورد با مسئله : proplemstaye

در این مقطع مدد کار نسبت به هر گونه مسئله مو جود در آن خانواده سوء ال می کند و از آنها می خواهد که به چه تغییر یا کمکها یی نیاز دارند . مدد کار اجتما عی در این مقطع باید با دقت به سخنان اعضاء خانواده گوش فرا داده و به نظرات آنها پی ببرد و اطلاعات کلی لازم را در رابطه با خواستها و نیازها ی افراد بدست آورد بطور خلا صه در این بخش مدد کار اجتماعی مسئله و مشکلی که بر کار کرد خانواده تا ثیر گذار است را به صورت دقیق و علمی مورد توجه و بر رسی قرار می دهد .

3-      مقابله : interaetion
در این مقطع مدد کار اجتماعی محیط مساعد و توام با آرا مش فرا هم می نماید تا اعضاءخانواده به را حتی با یکدیگر به بحث و منا ظره بپردا زند . مدد کار اجتماعی نباید بحث آنان را قطع کند بلکه در صورت لزوم و مشاهده فا صله گیری اعضاء خانواده از مو ضوع اصلی جلسه آنان را هدا یت نما ید . در این مقطع مدد کار باید راه حلها یی که خود اعضاء برای حل مشکل خانواده پیشنهاد می کنند استفاده کند در این بخش با تا کید بر مشا رکت اعضاء خانواده ضروری است مدد کاران خانواده ها در این مقطع تمر کز و توجه کافی نسبت به مسئله و ایده ه های اعضا ء خانواده نسبت به حل مسئله یا مسا ئل از خود نشان می دهندمعطوف دارد .

4-      مقطع پا یا نی : Endinystaye

در این مرحله مدد کار پس از شنیدن نظرات و پیشنها دات اعضاء خانواده تکا لیف و دستوراتی که در حول مسئله و مشکل بوده وباعث می شود ثبات و آرا مش لا زم مجدداً به سیستم خا نواده بر گردد را ارائه نموده و در صورت لزوم زمان جلسه اینده را مشخص نموده و با خدا حا فظی اعضای خانواده را ترک می کند . لازم به ذکر است مدد کاران خانواده در تمامی مرا حل اصول عمومی و اولیه مدد کاری را مد نظر داشته با شند و مورد توجه قرار دهند و همچنین در صورت نیاز بر اساس تکنیکها ی مدد کاری فردی بصورت جدا گانه نیز با اعضای خانواده مصا حبه می نما ید .

مدد کاری اجتماعی – خدمات و رفاه خانواده :  

هدف از مطا لعه و بررسی خانواده از دید گاه مدد کاری اجتماعی کمک به فرد مدد جو و اعضاء خانواده او در بدست آوردن روا بطی هما هنگ در زندگی خانوادگی است . در سا لهای اخیر تاکید فزا ینده ای بر تعلیم و تر بیت به عنوان یک فرا یند تقویت کننده روابط بین اعضا ی خا نواده و نیز صحبت و  همکاری متقابل بین آنها وجود داشته است . عده ای  این نوع فعالیتها را تعلیم و تر بیت خانواده نا میده اند که آن تو سط مدد کاران اجتما عی  در سازمانهای خدماتی خانواده به اجرا در می آید.به هر حال این سازما نها تلا ش خود را برای حفا ظت خانواده از طریق برنا مه های تعلیم و تر بیت   بز رگسالان  انجمنها ی تر بیتی وا لد ین ، بحثها ی گرو هی برای زو جها ی جوان     تا زه ازدواج کرده ، تا سیس با شگاه هایی به همین منظور ، انجمنهای رفاه خا نواده و ....دنبال می کنند این فعا لیتها بعنوان روشی که بو سیله آن به مردم ارائه طر یق    می شود و به آن  وسیله ادرا ک آنها نسبت  به مسا ئل رشد می یابد از اهمیت خا صی بر خوردار است . نقش ویژه مدد کار اجتما عی این است که او تمام علا قه و تجربه حرفه ای خود را برای فردی که در مشکل و اضطراب به سر می برد صرف کند و از   منا بعی که جامعه ممکن است در اختیار داشته با شد آگاه باشد .

در تمدن شهری و جا معه صنعتی امرو زی خانواده شدیدا بصورت الگو و مجمو عه ای در آمده است که بصورت کا مل رضا مندی تمام اعضای خانواده را فراهم نمی آورد .

مشاوره ازدواج بعنوان یکی از فعالیتهای  اساسی مدد کاران تلقی می شود این فعا لیتها بطور منظم شامل را هنما ئی ها یی است که مدد کار اجتماعی به دو شریک زندگی کمک می کند تا تصمیم بگیرند که آیا برنا مه آنان ضامن شاد ما نی آنها در روابط اجتما عی ،جنسی ، فرهنگی و ... خصوصا ً با توجه به شرا یط اقتصا دی و شغلی ،     شا غل بودن زن ، رو ابط انها با والدین و فا میلها ی طر فین و سلا متی و مشکلات رفتا ری خوا هد بود یا نه   در مشا وره قبل یا بعد از ازدواج ممکن است مدد کار اجتماعی با عنا یت به مشکلا ت نا شی از عوا مل جسمی یا روانی به انان توصیه می نماید به پز شک یا متخصص مربوط مرا جعه کنند . یا اینکه خود مدد کار آنها را به مرا کز مورد نظر معر فی کند . هم چنین مدد کار بهره گیری از یک کلنیک آ سیب شنا سی یا روان شناسی را در صورت عدم انطباق و هما هنگی جنسی و نا هما هنگی در الگو ها ی رفتاری مدد جو یان برای دست یا بی به درمان هر چه سریعتر توصیه می کند .

    یکی از زمینه های مهم فعا لیت مدد کار اجتماعی در خا نواده توجه به رفتار ها و الگو های تربیتی است که از طر ف وا لد ین برای فرزندان اعمال می شود . نقش خانواده در شکل گیری شخصیت کودک قابل توجه و دقت است . کودک را می توان به دفتری سفید تشبیه کرد که در آن چیزی نوشته نیست و یا نو شته است ولی خوانا نیست و این وا لدین هستند که در این دفتر چیزهای افتخار آمیز می نویسند یا ذلت آفر ین ، بر اساس روش تربیتی وا لدین است که در آینده کودکی متعادل ، درست کردار و ارام تحویل جا معه می دهند و یا کودکی پر خا شگر ، جنا یت کار ، سارق ، معتاد و ...

      سعی مددکاراجتماعی این است که با توجه به سا ختار خا نواده الگو ی تربیتی سالم را برای تر بیت فرزندان به آنان ارائه نمایند هدف مددکار اجتماعی این است که نزاع بین والد ین و کود کان را در مورد زمینه های انتخاب بازی ،دوست یابی و فعا لیتهایی که سا زگاری با سن آنها نیاز است را برطرف نما یند ، عنصر اصلی در کار مدد کار خا نواده مشاوره با تمام اعضاء خا نواده به منظور جلو گیری از بی سا زمانی فردی و خا نوادگی ، خصو متها ی متقابل ، از هم گسیختگی خانواد گی و ... می باشد . در صور تیکه اختلاف عقیده ، بی علا قگی و اضطراب در سیستم خانواده بروز کند مدد کار اجتماعی سعی مبکند به اعضای خانواده در فهم بهتر و ایجاد تما یل برای همکاری دو جانبه به منظور غا لب آمدن بر تهدیدات برای رسیدگی به یک زندگی خانوادگی مو فق کمک کند . این خدمات  و تسهیلات برای افرای که ما یل به استفاده سا زنده از آن هستند چه از نظر اقتصادی محتا ج با شند یا نبا شند ارائه می شود مدد کاران اجتماعی بطور مدا وم به بر طرف کردن اختلا فات و تنشهای خانوادگی و همچنین تغییر محیط و وضعیت سلا متی و وسیله ترتیب دادن کمکهای مالی ، پیدا کردن مسکن با قیمت منا سب ، شغل ر ضایت بخش و تا مین در مانهای جسمی و روانی از طریق استفاده از امکانات جامعه مخصوص بیما رستانها و کلینیکها کمک میکند . این نوع مدد کاری شامل به اصطلاح ًکار پشتیبانی ً تشویق و هدا یت وا لدین به منظور    تا مین روابط روابط سازنده با کودکان یا سایر ا عضای خانواده است به هر حال مدد کاری صحیح و کار آمد مستلزم این است که مدد کار دارای فهم و شنا خت صحیحی از شخصیت مدد جو   محرکها و رفتار و مو قعیت او در درون خانواده  باشد .

مهمترین مشکلا تی که امرروزه خانواده ها با آن موا جه هستند بیشتر مبتنی بر شرایط اقتصادی  ،، فر هنگی ، محیطی ، بهداشتی و روانی است . مشکل اقتصادی اغلب به دلیل بیماری در  خانواده بو جود می آید که در نتیجه باعث اضطراب زیاد و مشکلات فردی نیز می گر دد .خصوصا ً این مسئله قابل توجه است که دستا ورد های علم پزشکی همیشه به سا دگی و به فوریت در اختیار بیماران کم در آمد  قرار نمی گیرد . بد هکاری ، تغییر شغل و دستمزدها ی کم به شرایط عادی و شاد زندگی آسیب می رساند . عدم دسترسی به مسکن مناسب در بسیاری منا طق ، خصوصاً برای خانواده ای که دارای بچه های زیاد می باشند مشکل آفرین است . زوجها ی جوان در چنین شرایطی مجبور هستند که در خانه های استیجاری با فضای اندک یا با والدین خود زندگی کنند که در هر دو صورت با مشکلاتی مواجه خواهند بود . که در نهایت منجر به نا رضا یتی ها ی روانی و یک سری اختلا فات می با شد .

    اختلالات روانی ، تر بیتی و خا نوادگی اغلب نا شی از ازدواجهای شتا بزده زوجهای جوان که تحت تاثیر احسا سات زود گذر هستند وازدواج را بعنوان وسیله ای برای برقرار کردن تصویری از عشق و  اعتماد داشته وبه ملا کهای اساسی که برای ازدواج لازم و ضروری است از قبیل  ًرشد عا طفی و فکری  ً تشابه علا ئق و طرز تفکر نسبت به امور ، تشابه مذ هبی ، تشابه تحصیلی ، نشانه طرز تفکر نسبت به امور جنسی ، تشابه علا ئق به زندگی و سرعت عمل در کارها تشابه فرهنگی توجه نمی کنند بو جود مآا ید . مشاوره تنها امکان ایجاد محبت ، صبر و استقامت لازم برای دسیابی به یک زندگی زنا شویی منا سب را فراهم نخواهد آورد بلکه ممکن است بعنوان وسیله ای برای ایجاد تفاهم متقابل و یا زمینه تلا ش برای رسیدن به یک توافق مثبت و خوب ایفای نقش کند .

به هر حال خانواده  هایی که دچار فقر مادی و فر هنگی  میبا شند بطور متوالی از نا رضایتی ، بر خوردها و خصومتها ومشکلات بین فردی ، عدم هما هنگی با هنجار های اجتماعی رنج می برند و در این نوع مشکلات نیاز به کمک دارند و به همین دلیل     مو سسات   بخشهای خصوصی خدماتی به منظور کمک به مدد جویان و اعضا ء خانواده آنان برای بر قراری یک زندگی خانوادگی عادی به طور مو قت کمکهای مالی و یا مسا عدتهای مشاوره ای لا زم را برای بهبود و باز سازی سازمان خانواده در اختیار آنها قرار می دهند .

نتیجه گیری:

خانواده، یک گروه طبیعی است با اهداف و نقش‌های بسیار که برای همه اعضای خانواده مهم و ضروری است. همچنین خانواده، یک گروه قوی و سازمان‌یافته است که درمان‌گر را به خاطر اهدافی که در سیاست و فرآیند آن نهفته است به خدمت می‌گیرد. لذا در خانواده‌درمانی، درمان‌گر با یک گروه طبیعی مواجه است که باید به نوعی در آن وارد شده و آن را تحت تاثیر قرار دهد؛ که این کار احتیاج به دیپلماسی قابل ملاحظه ومهارت‌های اجتماعی ضروری برای درمان‌گر دارد. شاید بتوان گفت: خانواده‌درمانی یک روش سیستماتیک مداخله‌درمانی است که هدف آن، رفع اختلالات پیچیده و متقابل عاطفی درگروه خانواده است. خانواده‌ درمانی، در واقع صحنه برخوردهای انسانی استو در جستجوی حقایق اساسی بشری است و بالاتر از همه در پی التیام زخم‌ها و ضعف‌های خانواده است. لذا مسوولیت عمده خانواده‌درمانی از این قرار است: بالا بردن احساس همبستگی و وحدت خانواده، فعال کردن نقش طبیعی خود در شفابخشیخانواده، و تجربه‌ای که راه را برای رسیدن به یک گروه طبیعی واقعی بازمی‌کند.

این نوع درمان ،آموزش ، پیشگیری و درمان برای كمك به خانواده ها ، كل خانواده هارادربرمی گیرد. برای حل مشكل خانواده یا یكی از اعضا آن كل سیستم خانواده مور توجه قرار می گیرد و تلاش می شود علل بروز و عوامل تشدید كننده مشكل در داخل خانواده ودر نوع روابط اعضاء با یكدیگر مورد بررسی قرار گیرد. این شیوه از درمان مبتنی بررویكرد سیستمهاست و معتقد است زمانی می توان به رفع یك مشكل نائل شد كه از نیروی تكتك اعضاء استفاده كرد و عوامل تنش زا را مرتفع ساخت.

---

 منابع:

احمدی، سید احمد(1384). مقدمه ای بر مشاوره و روانشناسی. اصفهان. نشر دانشگاه اصفهان.

سانتراك، جان دبلیو.(1385). زمینه روانشناسی. ترجمه مهرداد فیروزبخت. تهران. انتشارات رسا.

فیرس، ای. جری و تیموتی،جی . ترال.(1385). روان شناسی بالینی. ترجمه مهرداد فیروزبخت و سیف الله بهاری.تهران. انتشارات رشد.

كاپلان و سادوك.(1385). خلاصه روانپزشكی. ترجمه حسن رفیعی و خسرو سبحانیان. تهران . انتشارات ارجمند.

گلدنبرگ، ایرنه و گلدنبرگ، هربرت.(1386). خانواده درمانی . ترجمه حمیدرضا حسین شاهی برواتی و همكاران.تهران. انتشارات روان.

موسوی، اشرف السادات.(1382). خانواده درمانی كاربردی با رویكرد سیستمی. تهران. انتشارات دانشگاه الزهرا، پژوشكده زنان.

مینوچین، سالوادور و فیشمن، اچ. چارلز.(1381). فنون خانواده درمانی. ترجمه فرشاد بهاری و فرح سیا. تهران. انتشارات رشد.

مینوچین، سالوادور.(1373). خانواده و خانواده درمانی. ترجمه باقر ثنایی. تهران. انتشارات امیركبیر.

مدد کاری و جا معه شناسی مسائل اجتماعی – دکتر محمد تقی شیخی