زندان ها بستر پر خطری برای انتقال اچ آی وی هستند. با این حال برنامه های پیشگیری، درمانی، مراقبتی و حمایتی در زندان ها به اندازه کافی توسعه نیافته و اجرا نشده است. علاوه بر این زندان ها به نیازهای خاص جنسیتی پاسخ نمی دهند. شیوع مصرف مواد و اچ آی وی در میان زنان زندانی بیشتر از مردان زندانی است. زنان زندانی نسبت به خشونت های جنسی (مبتنی بر جنسیت) بسیار آسیب پذیرند. آن ها احتمالا درگیر رفتارهای پرخطری از جمله خالکوبی (تاتو) های نا ایمن، تزریق مواد می شوند و بیشتر مستعد خود آزاری هستند.

زنان در زندان

زنان علی رغم نسبت جمعیتی بسیار کمتر ازمردان در زندان ها ، چالش جدی برای مقامات اصلاح و تربیت هستند. پیشینه و سابقه زنان زندانی و دلیل زندانی شدن آنها بسیار متفاوت از مردان است. بالاخص زنان تزریق کننده مواد و روسپی ها بیشتر مد نظر هستند. طبیعتا نیازهای روانشناختی، اجتماعی و مراقبت بهداشتی زنان در زندان ها مجزا از نیازهای مردان می باشد.

در ادامه به این مهم خواهیم پرداخت که تمامی جنبه های تسهیلات در زندان ها، برنامه ها و خدمات باید متناسب با نیازهای ویژه ی زنان زندانی و پاسخگوی آن ها باشند. تمامی خدمات، برنامه ها و تسهیلات موجود در زندان ها ابتدا برای مردان در نظر گرفته شده اند که از لحاظ تاریخی اکثریت جمعیت زندان ها را شامل شده اند. چرا زنان در زندان در معرض اچ آی وی هستند؟

آسیب پذیری، انگ و تبعیض

ترکیب نابرابری جنسیتی، انگ و تبعیض آسیب پذیری زنان را نسبت به بیماری اچ آی وی افزایش می دهد. بسیاری از زنان زندانی از گروه های طرد شده و حاشیه ای جامعه هستند وغالب آن ها مواد مصرف کرده و درگیر روسپی گری بوده اند. بسیاری از آنان خشونت های مبتنی بر جنسیت  را تجربه کرده و سابقه ی رفتارهای پر خطر جنسی را دارند .همه ی این عوامل زنان را در زندان آسیب پذیر می سازند. مصرف مواد، خشونت، انگ، تبعیض، سوء تغذیه، بارداری های ناخواسته و در سنین پایین، ... همه این موارد موجب شده زنان به مجموعه متفاوتی از حمایت های روانشناختی، اجتماعی و بهداشتی در مقایسه با مردان نیازمند باشند .

در زندان های پر ازدحام و با تعداد کارکنان کم، زنان دسترسی کمی به تسهیلات و خدمات دارند. درآمدهای در نظر گرفته شده برای زنان زندانی و برنامه های اجتماعی برای آنها اغلب ناکافی و غیر موثر است و غالبا زنان زندانی از فرصت های ایجاد شده آنها، نمی توانند بهره ای ببرند . نیازهای اولیه زنان از جمله وسایلی که بهداشت دوره قاعدگی آنها را تضمین می کنند (نوار بهداشتی و پارچه های بهداشتی و ...) تامین نمی شوند. از آنجایی که تعداد زندان های زنان کم است معمولا زنان دور از خانواده حبس می شوند؛ فاصله زیاد آن ها با فرزندانشان، خانواده و دوستانشان به انزوای بیشتر آن ها منجر می شود و می تواند یک منبع استرس زا (همانند مشکلات اقتصادی و نگرانی) برای زنان و همچنین برای خانواده های آنان باشد. بعد از آزاد شدن انگ و برچسب زندانی بودن بر دوش زنان بسیار بیشتر از مردان سنگینی می کند. در برخی از جوامع علیه آن ها تبعیضاتی قایل می شوند و آن ها نمی توانند به اجتماع بازگردند . خشونت جنسی و رفتارهای پر خطر جنسی

در محیط بسته زندان ها زنان نسبت به آزارهای جنسی از جمله تجاوز چه از جانب کارکنان زندان ها وچه از جانب سایر مردان زندانی بسیار آسیب پذیرند. در برخی کشورها زنان با امکانات پایینی در مجاورت و یا در داخل بخش مردان زندانی می شوند. در برخی از زندان ها برای زنان محوطه ی جداگانه ای در نظر گرفته نشده و کارکنان مرد بر آن ها نظارت می کنند. آن ها همچنین نسبت به استثمار جنسی بسیار آسیب پذیرند مثلا برای تهیه وسایل، غذا، سیگار و وسایل آرایشی تن به رابطه ی جنسی می دهند. مصرف مواد و تزریق مواد

در بسیاری از موارد زنان به نسبت بیشتری از مردان به دلیل جرائم وابسته به مواد در زندان ها حبس شده اند. بسیاری از این زنان مصرف و تزریق مواد را در زندان ادامه می دهند؛ هم چنین زنانی بی تجربه شاید در زندان ها مصرف مواد را شروع کنند. در غیاب استریل وسایل تزریق زنان هم مانند مردان از سرنگ های مشترک و استفاده شده و یا سرنگ های دست ساز استفاده می کنند. از آنجا که زنان دسترسی کمتری به اطلاعات، خدمات بهداشتی و وسایل تزریق بهداشتی دارند احتمال مبتلا شدن آن ها به ایدز بیشتر از مردان است. خالکوبی

زنان همانند مردان در زندان ها خالکوبی می کنند. زنان از وسایل متنوعی مانند چاقو، سیم های گیتار، ابزار نوشتن و بدنه پلاستیکی خالی خودکار و ... استفاده می کنند. در یکی از این روش ها جوهر به وسیله سوزن مشترک و استریل نشده وارد بدن می شود. در صورت بی احتیاطی و نبود وسایل ایمن خالکوبی می تواند یکی از عوامل خطرزای مهم در انتقال ویروس باشد. سلامتی و تغذیه

زنان به نسبت مردان از خدمات مراقبتی بهداشتی کمتری در زندان ها برخوردارند. مراقبت بهداشتی باروریبرای زنان معمولا محدود و غیر قابل دسترس است. تجهیزات مربوط به ارتقاء سلامت، اطلاعات و درمان (از جمله ایدز و وابستگی به مواد مخدر) در زندان زنان نسبت به مردان بسیار محدود است.

زنان از لحاظ فیزیکی نسبت به ایدز آسیب پذیرند. مطالعات نشان داده است که زنان حداقل دو برابر بیشتراز مردان از طریق رابطه جنسی احتمال ابتلا به اچ آی وی را دارند . عفونت های مقاربتی  (STI) خطر مواجه با  ویروس اچ آی وی را بسیار افزایش می دهد. سهم زنان از بیماری های بسیار بیشتر از زنان است. محافظت پایین در برابر عفونت های مسری جنسی به همراه زخم های آلت تناسلی احتمال انتقال بیماری ایدز را بالا می برد. تمامی موارد ذکر شده به افزایش میزان و نرخ شیوع اچ آی وی در زندان های زنان ختم می شود.

در صورت فقدان اقدامات پیشگیرانه، خطر انتقال ویروس اچ آی وی در زندان زنان بالاتر است. زنان زندانی همچنین با خطر ابتلا به بیماری سل به دلیل شیوع بالای عوامل خطر زا روبه رو هستند. وضعیت اجتماعی اقتصادی   پایین، به همراه ازدحام جمعیت، تهویه نامناسب و روشنایی کم و وضعیت بهداشتی نامساعد خطر انتقال سل را بالا می برند .

آزمایش و مشاوره ی اچ آی وی با در نظر گرفتن رازداری و رضایت و حمایت از زندانیان، ارائه درمان های رتروویروسی، درمان عفونت های فرصت طلب از جمله سل و حمایت روانشناختی از زندانیان به عنوان بخشی از خدمات بهداشتی به طور کامل در دسترس زندانیان نمی باشد. این خدمات به صورت کلی در زندان ها و به ویژه در زندان زنان بسیار محدود هستند. علاوه بر این شرایط تغذیه ای نامناسب به طور کلی در زندان ها و بویژه در زندان زنان به عنوان عاملی بازدارنده در درمان بیماران مبتلا به ایدز عمل می کند. زنان به همراه فرزندانشان در زندان

معمولا زنانی که در زندان به سر می برند جون هستند و بچه دارند،  فرزند آن ها نزد خودشان در زندان می باشد و یا در بیرون توسط فرد دیگری مراقبت می شود. همچنین امکان دارد آن ها باردار باشند و حتی در زندان باردار شوند و یا این که در زندان زایمان کنند. غالبا مراقبت های قبل و بعد از زایمان محدودی برای زنان در زندان در دسترس می باشد . علاوه بر این داروهای ضد ویروسی برای زنان باردار مبتلا به ایدز در زندان وجود ندارد و متعاقب آن پیشگیری از انتقال بیماری مادر به کودک صورت نمی گیرد. کودکان متولد شده در زندان بالاخص کودکان مادران اچ آی وی مثبت نیازمند مراقبت و توجه فزاینده ای هستند. رژیم غذایی زندان غالبا سطح تغذیه ی مکفی مادران باردار و شیر ده را تامین نمی کند. پاسخگویی به نیازهای ویژه زنان در زندان

جایگزین های در حال رشد برای زندان ها

به دلیل شرایط زندان ها و وضعیت خدمات بهداشتی آن ها بویژه در زندان های با تعداد زندانیان بالا ممکن است برنامه های آموزشی و پیشگیری از ایدز را ناکام سازد. بنابراین هرگونه استراتژی جامعی در مواجه با اچ آی وی در زندان ها باید بر کاهش تعداد زندانیان تمرکز کند زیرا ازدحام جمعیت زندانیان شرایطی را بوجود می آورد که منجر به وقوع خشونت من جمله خشونت جنسی می شود. زندان ها می توانند در برابر صدمات و خسارات وارده بر زنان آسیب پذیر و خانواده هایشان پاسخگو باشند. بسیاری از زنان زندانی به دلیل جرائم غیر خشن در زندان حبس شده اند و برای جامعه خطری ندارند. بنابراین باید روش های جایگزین غیر از حبس را بالاخص برای زنان باردار و دارای کودک خرد سال در نظر بگیریم. پیشگیری از خشونت با تاکید بر خشونت جنسی

مقامات زندان در مبارزه با خشونت های جنسی، استثمار زندانیان آسیب پذیر و سایر اشکال قربانی شدن زندانیان مسئول و پاسخگو هستند. لذا آنان باید تمامی اقدامات لازم در جهت محافظت از زنان زندانی در برابر خشونت های جنسی به کار گیرند. از جمله ی این اقدامات آموزش و تربیت کارکنان برای شناسایی و برطرف نمودن چنین آزار و اذیت هایی، در خدمت گرفتن نیروی انسانی به اندازه و مکفی در زندان ها، نظارت موثر و اعمال قواعد منظم. ارائه خدمات بهداشتی ایمن و کافی

خدمات بهداشتی و درمانی از جمله درمانگاه های زنان و دندان پزشکی باید مجهز باشند و خوب تامین و نگهداری شوند . خدمات مراقبتی باروری و جنسی در زندان ها باید در دسترس زنان باشد. ارائه دهندگان خدمات مراقبت بهداشتی برای پیشگیری از انتقال ایدز از طریق شیوه های پزشکی (تزریقات ، روشها و آزمایشات) آموزش ببینند . ارائه خدمات بهداشتی برابر در جامعه

افرادی که در زندان هستند باید مانند سایر افراد جامعه از خدمات بهداشتی استاندارد از جمله اقدامات پیشگیرانه بدون هیچ گونه تبعیضی برخوردار باشند. این که در نهایت اکثریت افرادی که وارد زندان می شوند روزی به جامعه بازخواهند گشت، بسیار مهم است. ارائه جامع پیشگیری از ایدز، درمان، مراقبت و حمایت از زنان در زندان ها

این مورد که نظام زندان ها یک بسته ی کامل و جامع مداخلات را تهیه کند از اهمیت خاصی برخوردار است و شامل موارد زیر است:
•    ارائه اطلاعات راجع به روش های انتقال ویروس اچ آی وی، کاهش خطر انتقال آن، آزمایشات و درمان آن؛
•    فراهم نمودن دسترسی به وسایل ضروری در پیشگیری از اتنقال ویروس اچ آی وی همانند کاندوم های زنانه و مردانه، ایزار تزریق استریل و وسایل خالکوبی ایمن؛
•    ارائه خدمات مشاوره و اجرای تست های اچ آی وی داوطلبانه؛
•    تشخیص و درمان بیماری های مقاربتی؛
•    ارائه درمان وابستگی دارویی همانند درمان های جایگزین در مصرف کنندگان مواد مخدر؛
•    ارائه رژیم غذایی مناسب و جایگزین؛
•    ارائه داروهای رتروویروسی؛ پیشگیری و درمان بیماری سل و سایر عفونت های فرصت طلب و فونت ها و بیماری های منتقله از راه خونی همانند بیماری های هپاتیت B و C ؛
•    ایجاد امکان دستیابی به بهداشت باروری و خدمات تنظیم خانواده؛
•    مراقبت های حین بارداری و زایمان در درمانگاه های مناسب و ارائه داروهای رتروویروسی برای زنان باردار اچ آی وی مثبت در راستای عدم انتقال بیماری از مادر به کودک ؛
•    مراقبت از کودکانی که مادرشان اچ آی وی مثبت است؛ و
•    ارائه خدمات و مراقبت های تسکین دهنده و مهربانانه برای بیماران ایدزی و سایر بیماران. تشویق و حمایت از مشارکت زنان زندانی

مشارکت دادن زنان در توسعه و ارائه خدمات بهداشتی، مسئولیت زندانیان را نسبت به ایدز ارتقاء می دهد. برای نمونه لازم است مقامات زندان ها، آموزش همسان و مواد آموزشی تهیه شده توسط زندانیان و ارائه این آموزش ها توسط خود زندانیان را تشویق نموده و از آن ها حمایت کنند. مقامات زندان ها هم چنین از گروه های خودیاری و حمایت گروهی خود زنان راجع به بیماری ایدز را حمایت کنند . ایجاد محیط امن برای کارکنان زندان ها

همه کارکنان زندان و ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی و همه ی کسانی که به صورت مداوم  با زندانیان در ارتباط اند باید به اطلاعات و مطالب آموزشی راجع به ایدز، احتیاط های جامع و پیشگیری بعد از مواجه دسترسی داشته باشند. هم چنین اطلاعاتی راجع به روش های انتقال ایدز و روش های پیشگیری از آن در اختیار کارکنان زندان و خانواده هایشان قرار گیرد. خانواده های کارکنان زندانیان باید از درمان ها بیماری های مقاربتی وکاندوم-های رایگان، مشاوره و تست های ایدز داوطلبانه برخوردار باشند. افزایش مسئولیت پذیری و پاسخگویی ملی در جهت تامین نیازهای زنان در زندان ها

بسیار ضروری به نظر می رسد که نظام های اصلاح کننده در هر کشوری با سایر نهادهای دولتی مرتبط، جهت پرداختن به نیازهای بهداشتی، اجتماعی و سایر نیازهای ویژه زندانیان بالاخص زندانیان زن همکاری و هماهنگی مناسبی داشته باشد .

برای توجه به نیازهای زنان زندانی وجود چارچوب های قانونی حساس به جنسیت، سیاست های کیفری و قوانین زندان ها به صورت نظام مند و پایدار بسیار ضروری است. چارچوب جامع مورد نظر باید به نیازهای زیستی، اجتماعی و روانشناختی زندانیان برای مدیریت پیشگیری از ایدز در زندان باید بپردازد.

برنامه های طراحی شده به نیازهای خاص زنان و به چالش هایی مربوط می شوند که زنان با آن ها روبه رو هستند بالاخص زنانی که با آسیب پذیری های متعددی روبه رو هستند و با بیماری ایدز زندگی می کنند.

تمامی این تلاش ها باید زنان زندانی و سازمان های مردم نهاد و غیر دولتی را در برنامه های پیشگیری از ایدز، درمان و برنامه های حمایتی – مراقبتی درگیر سازند؛ همچنین لازم است برنامه های پیشگیری از ایدز و خدمات درمانی در زندان با برنامه های مشابه در بیرون از زندان و در اجتماع هماهنگ شود.   ارتقاء فرصت های ظرفیت سازی حرفه ای راجع به ایدز در زندان ها

برنامه های ظرفیت سازی کارکنان زندان ها در جهت پایه ریزی دانش راجع به پیشگیری و درمان ایدز، حمایت و مراقبت از زنان مبتلا به ایدزدر زندان ها از جمله موارد حائز اهمیت به شمار می آیند. این آموزش ها نباید به کارکنان عمومی زندان ها محدود شوند بلکه باید ارائه دهندگان خدمات پزشکی (پزشکان، پرستاران، متخصصان آزمایشگاه ها، دارو سازان و ... )، مشاوران سوء مصرف مواد، مددکاران اجتماعی و سایر افراد حرفه ای که در برنامه های مرتبط با ایدز در زندان همکاری دارند را شامل شود. این برنامه ها باید، مطالب آموزشی برای کارکنان را شامل شود همچنین موضوعاتی همچون نیازهای خاص مرتبط با جنسیت و حقوق انسانی با تاکید بر ایدز و بحث تبعیض و انگ زنی بر بیماران مبتلا به ایدزرا در برگیرند . زنان زندانی باید برای آموزشگری همسان، ارائه تجهیزات پیشگیری و حمایت و مراقبت از تازه بیمار شدگان تربیت شوند .

خطر بیماری ایدز در زندان و پاسخگویی به مسائل مربوطه باید به عنوان پایه های اصلی مورد نظارت و ارزیابی قرار گیرند. تحقیقات راجع به ایدز و زنان زندانی باید مورد حمایت قرار گیرد و در جهت پر کردن فقدان اطلاعات در این حوزه باشد.

---

ایوب اسلامیان کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی