فرآیند توانمند سازی

این الگو در سال 1991 بر اساس کار " لورد" درباره فرآیند توانمند سازی فردی به دست آمده است. توانمند سازی فرآیندی چهار مرحله ای است. همچنان که افراد به طور روز افزونی  توانمند می شوند، چهارمرحله را طی می کند:

1. آگاه سازی:

 فرآیند توانمند سازی با توسعه وافزایش آگاهی درباره مسائلی که تغییر آنها مد نظر است آغاز می شود. افراد ناتوان ممکن است به اطلاعات جدید ( مثلاً وقتی که افراد قابل اعتماد و مجرب الگوهایی برای وظایف در یک زندگی مستقل فراهم می کند) محیط و شرایط جدید (برای مثال تغییرشغل، تغییردرشیوه زندگی) یا حوادث مختلف در زندگی ( مانند مرگ یا بیماری والدین) واکنش نشان می دهند. اغلب ایجاد آگاهی درافراد، از طریق بیان حالت خشم یا ناکامی به این رویداد ها مشخص می شود. آگاه سازی ممکن است به وسیله یک فرآیند تصویر سازی که از طریق آن افراد تصویری از امید ها و رویا های خود را می سازند، تسهیل می کنند. یکی از وظایف در این مرحله این است افراد برای تعریف و تعیین تصاویر ذهنی یا اهداف خود تلاش   می کنند. فشارها و تنش های احساس شده بین آنچه که افراد می خواهند به آن برسند جایی که الان در آن قرار دارند نیز در این مرحله  شناسایی می شود. اقدامات مثبتی که برای رسیدن به نتایج دلخواه لازم است، مشخص می شود. یکی از نتایج مرحله آگاه سازی این است که افراد برای پذیرش و گسترش مسیرهای جدید در زندگی شان آماده می شوند. داشتن یک تصویر روشن از اهداف و خواسته ها در مرحله آگاه سازی سبب می شود که افراد در مراحل بعدی توانمند شدن بتوانند در مقابله مشکلات و ناکامی ها موفق تر عمل کنند. 2. برقراری ارتباط یادگیری:

 بر اساس آگاهی شکل گرفته از نیاز یا تمایل برای تغییر، افراد در مرحله دوم فرآیند ،ارتباط خود را با افراد دیگر، و منابع، ازطریق یادگیری مهارت ها و اطلاعات جدید آغاز می کنند.در نتیجه این مرحله افراد قادر می شوند تا فرصت ها و انتخاب ها ی خود را توسعه دهند. متناسب با نیازافراد و تمایل به تغییر، آموزه های ارتباطی می توانند به شکل های متفاوتی به خود بگیرند. در مورد افرادی که شغل جدیدی می خواهند، این فرآیند به افراد کمک می کند تا به افرادی که می توانند به آنها در یافتن شغل کمک کنند متصل شوند. برای افرادی که می خواهند روابط اجتماعی معنی دارتری را گسترش دهند،  فرآیند ممکن است شامل یافتن فعالیت های مورد علاقه خود  وراه هایی برای ارتباط با افراد دارای علائق مشترک باشد. دراین مرحله فعالیت های حمایتی نقش مهمی را ایفا می کنند، آنها منابع و شبکه های ارتباطی افراد را توسعه می دهند ومددکار اجتماعی به عنوان یک تسهیل گرافراد را به منابع حرفه ای و اجتماعی ار تباط می دهد. یکی از نتایج این مرحله این است که افراد شروع به گسترش شبکه های اجتماعی خود کنند و احساس انزوا را کاهش و عزت نفس و خود شناسی خود را افزایش دهند.

3. تحرک (اقدام):

افراد بعد از این که مهارت ها و اطلاعات جدیدی کسب می کنندو با افراد دارای علائق مشابه ارتباط برقرار   می کنند آماده اقدام و حرکت می شوند.

نقش مددکار اجتماعی تشویق افراد، حمایت از اقدام و مشارکت آنها وهمچنین استمرار نقش تسهیل گری و ارتباطی است و حرکت یا اقدام افراد را درحوزه ها ی دلخواه تغییر تسهیل می کند. افراد ممکن است درگیراقدامات یا گروه های اجتماعی شوند یا کاری را که معنی دار می بینند برعهده بگیرند. مشارکت موفق باعث افزایش احساس شایستگی و عزت نفس افراد می شود و آنها را به فعالیت بیشتر ترغیب می کند. مثلاً این کار در یک سازمان اجتماعی، منجر به صحبت کردن و شنیدن عقایدی می شود که قبلاً وجود نداشت.

4. مشارکت:

مرحله نهایی در فرآیند توانمند سازی شامل ترکیبی از مهارت ها، دانش و منابع به دست آمده درمراحل قبل در زندگی افراد است. برای مثال دوستی های ایجاد شده در یک گروه اجتماعی ممکن است باعث شود که افراد احساس کنند که آنها در تفریحات لذت بخش عمومی سهیم شده اند و برای شرکت در این فعالیت ها برنامه ریزی می کنند. در این مرحله افراد شروع به تمرین احساس تعلق ، پذیرش و مشارکت اجتماعی را تمرین می کنند. نقش مددکار اجتماعی در این مرحله تشویق به رشد و ادامه حمایت ها ی مورد نیاز است.

توانمند سازی فرآیندی است که در طول زندگی انسان ها ادامه دارد و شامل تغییرات مثبتی است در بهزیستی روانی – اجتماعی افراد ( عزت نفس و خود باوری)، پیشرفت روابط اجتماعی معنی دار( دوستی، حمایت های رسمی و غیر رسمی) و ترغیب برای تجارب مثبت از طریق تفریح، کار یا رشته تحصیلی. افراد از طریق ارتباط با افراد حمایت کننده  و تجربه موفقیت و پذیرش در جوانب مختلف زندگی، احساس خودباوری مثبت بیشتری خواهند داشت. با وجود این توانمندسازی یک خدمت قابل تحویل نیست و نقطه پایانی ندارد ویک فرآیند مستمر است.

نقش فرد حامی نتایج فردی چه اتفاقی می افتد؟ (عمل فردی) مرحله
- نادیده گرفتن ظرفیت ها و توانمندی ها
- رفتار یکسان با همه افراد
-تصمیم گیری به جای افراد
- ادامه وابستگی
- ناتوانی در تآثیر گذاری و نفوذ
- انزوای اجتماعی
- فقدان کنترل و اختیار
- خدمات حمایتی جامعه پاسخگو نیست
عدم تجربه قدرت
- واکنش در مقابل  عکس العمل های افراد در هنگام آمادگی برای تغییر  ( خشم، ناامیدی ..)
- ایجاد انگیزه برای کسب آگاهی از طریق فرآیند تصویر سازی ذهنی
- فراهم کردن اطلاعات یا بستر های جدید برای افراد
- آگاه شدن از علاقه به تغییر                  
- احتمالاً ابراز خشم یا    نا امیدی نسبت به وضعیت فعلی           
- آغاز پیگیری خط مشی های جدید در زندگی
- واکنش به اطلاعات جدید  - در گیر شدن در یک بحران یا تغییر بزرگ در زندگی
- واکنش به یک تغییر در محیط
آگاه سازی
- فراهم کردن حمایت  روحی یا عملی
- تقویت اعتماد
- ایفای نقش تسهیل گر یا ارتباطی
- ایفای نقش منبع اطلاعاتی
- کاهش انزوای اجتماعی
- افزایش عزت نفس
- افزایش احساس کنترل و اختیار
- بسط شبکه های اجتماعی
- گسترش ارتباطات حمایتی با افراد
- ارتباط با منابع( مالی، فنی و شغلی)
- گسترش انتخاب ها و فرصت ها
برقراری ارتباط و یادگیری
- حمایت از مشارکت افراد در فعالیت ها و گروه های اجتماعی
- مشوق
- افزایش احساس شایستگی
- افزایش حوزه های مشارکتی
- توسعه نتایج به دست آمده در مرحله برقراری ارتباط و یادگیری
- شرکت در فعالیت های جدید
- بیان خود
- فعالیت در گرو های  جدید اجتماعی
حرکت/ اقدام
- ترغیب برای رشد و ادامه حمایت ها تنها در صورت نیاز -  احساس تعلق و پذیرفته شدن
- یکی کردن نتایج مراحل قبل برای رسیدن به مفهومی کلی از خود
- احساس پذیرفته شدن به عنوان یک عضو فعال و سهیم در جامعه مشارکت

فهرست منابع 1-    آزادارمكی، تقی؛ نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران، سروش، چاپ اول، 1376.
2-    ارل رابینگتن و مارتین واینبرگ. رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسایل اجتماعی، ترجمه رحمت اله صدیق سروستانی. انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم. 1383.
3-    ادیبی، حسین و عبدالمعبود انصاری، نظریات جامعه شناسی، انتشارات جامعه تهران.1382
4-    ازکيا، مصطفي ، مقدمه‌اي‌ بر جامعه‌شناسي‌ توسعه‌ روستايي، انتشارات دانشگاه‌ تهران،‌1374.
5-     ‌ انصاري، حميد، جامعه‌شناسي‌ رفاه‌ اجتماعي، انتشارات دانشگاه‌ تهران ،1384.
6-    توسلي، غلامعباس، نظريه هاي جامعه شناسي. انتشارات سمت، 1382.
7-    ريتزر، جورج. نظريه هاي جامعه شناسي در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثي، نشر علمي. 1383.    
8-       سام آرام ، عزت اله، مددکاری اجتماعی کار با جامعه ،تهران ، انتشارات نقش هستی ، چاپ اول 1374.  
9-    کليتون، اندرو / اوکلي، پيتر/ و پرات، برايان، توانمندسازي‌ مردم، ترجمه‌ پيروز ايزدي، سلسله‌ انتشارات‌ روستا و توسعه، شماره‌55     .
10-    گرب ادوارد، جامعه شناسی قشرها و نابرابری های اجتماعی ترجمه سیاهپوش و غروی زاد، نشر معاصر تهران.1373.
11-    گی روشه، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، نشر نی، تهران. 1373.
12-    گیدنز، آنتونی؛ جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران نی، چاپ پنجم، 1378، 753تا 754.
13-    ملك حسن، جامعه شناسی قشرها و نابرابری های اجتماعی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران. 1381. -Psychological Empowerment: definition, measurement, and validation        
    Canadian Journal of Behavioral Science, Jul 1999 by Menon, Sanjay T.
-Empowerment: From the Theoretical to the Personal , Susan M. : Journal of Leisurability Volume 24 Nuber 1 Winter 1997. -Adams, R. (2003) Social work and Empowerment ,3rd edn (Basingstoke: Palgrave-now Palgrave Macmillan).
-Lee,j.A.B(2001)The Empowerment Approach to Social Work Practice:Building the Beloved Community ,2nd end (New York :Columbia University press).
Payne,Malcolm (2005) Modern social work theory
-Maton, K. I., & Salem, D. (1995). Organizational characteristics of empowering community settings:A multiple case study approach. American Journal of Community Psychology, 23, 631-656.