سالمندی یك فرایند زیستی است كه تمام موجودات زنده از جمله انسان را در بر میگیرد گذشت عمر را نمی توان متوقف نمود ولی میتوان با بكارگیری روشها و مراقبتهای مناسب از اختلالات و معلولیتهای سالمندی پیشگیری نمود یا به تعویق انداخت تا بتوان از عمر طولانی همراه با سلامت و رفاه بهره مند شد . با افزایش امید به زندگی ، كاهش مرگ و میر و كاهش میزان تولد با افزایش جمعیت سالمندان روبرو هستیم و باید توجه داشته باشبم كه بهداشت و سلامت سالمندان ضروری بوده و برای تعیین حجم خدمات نیازمند شناخت وضع موجود هستیم .

امروزه 580 میلیون از جمعیت جهان را افراد بالای 60 سال تشكیل می‌دهند كه این رقم تا سال 2020 به یك میلیارد خواهد رسید ، به طور اجمالی میتوان گفت 60 درصد این افراد در كشورهای در حال توسعه زندگی می‌كنند و 16 درصد كشورهای توسعه یافته را افراد بالای 65 سال تشكیل می‌دهند ایران نیز دور از این ماجرا نخواهد بود شمار سالخوردگان تا سال 2020 به 10 میلیون خواهد رسید و تا سال 2050 به 26 میلیون نفر می رسید كه نسبت به كل جمعت به 23 درصد در آن زمان خواهد رسید.

به رغم اینكه اكثر جمعیت سالمند جهان در كشورهای در حال توسعه زندگی می كنند اما آمادگی لازم در این كشورها برای رویارویی با پدیده ی سالمندیو پیامدهای اجتماعی اقتصاد ی و بهداشتی آن فراهم نشده است .

شاید در بسیاری از جوامع سالمندان را افرادی ناتوان و حتی سربار بدانند در صورتیكه سالمندی دارای ویژگی های بالقوه ای است كه میتوانند در قالب كمكهای فراوان به خانواده و جامعه و به شكل " سالمندی سالم و فعال " كه شعار سازمان بهداشت جهانی است جلوه‌گر شود .برای رسیدن به سالمندی سالم و فعال باید به تمام ابعاد بهداشت جسمی و روحی ، اجتماعی ، اقتصادی و معنوی توجه داشت و ز آنجا كه بسیاری از بیماریها و مشكلات دوران سالمندی ناش ی از شیوه‌ی زندگی نسالم است باید پایه و اساس سلامت در این ابعاد را با بكارگیری شیوه ی صحیح و ارتقاء كیفیت زندگی از ابتداایی مراحل حیات پی ریزی نموده و به موازات آن با ایجاد زمینه هایمناسب مشاركت سالمندان در خانواده و جامعه و همچنین فراهم ساختن فضای مناسب حمایتی در كلیه جنبه های اقتصادی ، اجتماعی و بهداشتی در جهت نیل به سالمندی سالم و زندگی موفق گام بردارند . تعاریف :

سالمند : به شخصی اطلاق میشود كه با پیشرفت سن تغییرات ساختاری در در سلول هایش پیدا می شود وكاهش پیش رونده در اعمال بدنی او بوجود میاید .
سالمندی : حاصل تعامل یچده ی ژنتیكی ،متابولیك ، هورمونی ایمن شناسی و ساختمانی است كه بر سلول و بافتی بدن موثر و اقع شده و باعث پیری سلول ها می شود .
خانواده : اكثر افراد كشور را در برمیگرد و به اینگونه خانواده ها به دو خانواده معمیلی ساكن و معمولی غیر ساكن تقسیم می شوند .
جمعیت شاغل از لحاظ اقتصادی : كلیه ی اعضای 10 ساله و بیشتر كه در 7 روز گذشته قبل سرشماری شاغل یا جویای كار بوده اند.
توانمندسازی سالمندان : فرایندی است كه طی آن سطح آگاهی‌های سالمندان نسبت به وقایع بیرونی افزایش یافته و آنها را با توانمندی‌های درونی خود واقف می‌دانند و طی این فرایندها هنجارها وا رزش‌هایی احیا و خلق می‌نمایند كه بر رفاه و عدالت اجتماعی در سطوح فردی ،خانوادگی ، اجتماعی و سیاسی زندگی سالمندان تاثیر دارد .
مجتمع خدمات توانبخشی : واحد اجرایی كه دو یا چند نفر از فعالیت های برنامه‌ها حمایت نموده و به افراد معلول و سالمند خدمات توانبخشی ارائه می‌كنند . وضعیت سالمندان كشور :

كاهش نرخ مرگ و میر از یك سو و افزایش امید به زندگی از سوی دیگر باعث شده استكه از چند دهه پیش به این طرف ساختار سنی جمعیت جهان دگرگ.ن شود و به دنبال نسبت جمعیت سالخورده به كل جمعیت به سرعت افزایش یابد .
در ایران ارقام و آمار موجود نشان می‌دهد كه طی نیم قرن اخیر جمعیت بیش از سه برابر شده است ولی رشد از 3.9 به 1.2 كاهش یافته است نسبت سالمندان از 5.25 درصد به 6.84 افزایش یافته است . *تعداد و نسبت سالمندان 60 ساله و بیشتر طی سال‌های 1355 ، 1385

شرح	1355		1385
	تعداد	درصد	تعداد	درصد
جمعیت	33708744	100	72365475	100
سالمند 60 ساله و بالاتر	1770416	5.25	47995478	6.64

*جدول مقایسه ای جمعیت سالمندی ایران با جمعیت سالمندی سایر كشورها به هزار نفر

كشور	1990		2010
	جمعیت كل كشور	نسبت جمعیت سالمندی به جمعیت كل كشور	جمعیت كل كشور	نسبت جمعیت سالمندی به جمعیت كل كشور
استرالیا	17071	11.2درصد	21151	13.4 درصد
چین	1133683	5.8درصد	1420312	8.3 درصد
ژاپن	123567	11.8 درصد	130480	21.3 درصد
پاكستان	114842	4درصد	195109	3.8 درصد
تركیه	57130	4.7 درصد	195109	3.7 درصد
ایران	62745	5.9 درصد	73625	5.7 درصد

در خاتمه بررسی وضعیت سالمندان ایران بر اساس آمارها و پژوهش‌ها‌ :
جمعیتمردان 60 ساله و بیشتر با سواد سه برابر زنان سالمند باسواد است .
90 درصد سالمنادن مرد دارای همسر و در مقابل 51 درصد زنان سالمند دارای همسر هستند .
14.5 سالمندان به تنهایی زندگی می‌كنند .
70 درصد سالمندان فاقد هر نوع پوشش حمایتی هستند .
نرخ افزایش ضریب سالمندی در سال‌های 65 و 75 :

محل سكونت	ضریب سالمندی زنان		ضریب سالمندی مردان		ضریب سالمندی كل
	65	75	65	75	65	75
شهری	7.29	10.56	6.52	10.70	6.9	6.68
روستایی	6.05	10.3	6.84	12.42	6.45	11.38
غیر ساكن	4.81	5.85	6.64	10.27	5.73	8.07
كل	6.68	10.44	6.7	11.41	6.68	10.93

وضعیت سلامت سالمندان :

با افزایش سن تغییرات بصورت فیزیولوژیك در دستگاه‌های بدن بوجود می‌آید كه اگر برنامه‌ریزی و‌‌ آمادگی توسط افراد سالمند و خانواده‌ و جامعه برای رویارویی با آنها بعمل نیاید سلامت سالمند مورد تهدید قرار خواهد گرفت برای روشن شدن این موضوع به تغییرات عمده اشاره می‌گردد.
پس از سن 30 سالگی به ازائ هر سال عمر افراد یك درصد از عملكرد دستگاه‌ها كاسته می‌شود و تغییرات ذیل در دستگاه‌ها بعمل می‌آید :
الف : تغییرات در عملكرد قلب و عروق ، كاهش در اندازه‌ی قلب ، ضربان قلب و اندازه‌ی برون ده قلب
ب : تغییرات در عملكرد دستگاه گوارش :
1- كاهش در ترشحات بزاق و اسید معده و آنزیم‌های هضم كننده‌ی غذا
2- كاهشی 40 درصدی جریان خون كبد و فعالیت متابولیزه كردن مواد در آن
3- كاهش در حركات مری ، معده و روده‌ها
ج :كاهش در عملكرد كلیه‌ها : كاهش 50 درصدی در فیلتراسیون گلومرولی كلیه
د : تغییرات در عملكرد دستگاه تنفس : كاهش تبادلات گازی ، ظرفیت حیاتی و ذخیره‌ی اكسیژن آلوكل‌های ریه
ه : تغییرات در عملكرد چشم ها و گوش‌ها : كاهش در بینایی و شنوایی
و : تغییرات در تركیبات شیمیایی بدن :
1- كاهش 20 درصدی متابولیسم بدن
2- كاهش كلسیم خون
3- افزایش كلستول و چربی‌های خون
4- افزایش قند خون
5 –افزایش اسید اوریك خون
6- كاهش ویتامینهای بدن جدول اختلالات و بیماری شایع دوران سالمندی

ردیف	نوع اختلال و بیماری	درصد مرد سالمند	درصد زن سالمند
1	اختلال حركتی	54	54
2	بیماری قلبی	17	25
3	فشار خون بالا	42	46
4	اختلالات بینایی	54	9
5	اختلالات شنوایی	28	22
6	اختلالات كلیوی	30	30
7	بیماری های ریوی	11	10
8	معلولیت	31	31

تذكر : 75 درصد بیماران دارای نارسایی قلبی و 35 درصد بیماران دارای اختلالات دریچه‌ای قلب را سالمندان تشكیل می‌دهند .
مشكلات عمده سالمندان كشور

ردیف	عنوان مشكل	درصد جمعیت مردان		درصد جمعیت زنان		درصد كل
		شهری	روستایی	شهری	روستایی
1	روستایی	64	64	75	66	62
2	نیاز به خدمات بهداشت و درمان	60	43	62	74	59
3	نیاز به مسكن	16	12	24	17	17
4	ایاب و ذهاب	36	36	29	32	31
5	حل تضادهای خانواده	8	8	10	9	8
6	تنهایی	13	13	19	21	16
7	مشكل پذیرش اجتماعی	7	7	11	8	7

در راستای برنامه‌ی توسعه‌ی چهارم و پنجم : 1- فراهم ساختن امكان تداوم حضور سالمند در جامعه
2- تاكید بر حفظ موقعیت و جایگاه سالمندان در خانواده
3- تامین حداقل نیازهای سالمندان نیازمند كشور
4- تاكید بر حفظ احترام ، شان و حرمت سالمند
5 – فراهم ساختن امكان مشاركت مردم ،انجمن ها و موسسات غیر دولتی
توانمند سازی سالمندان در شبكه‌ی بهزیستی شهری :

توانمندسازی به هر گونهبرنامه یا فعالیتی كه در جهت ارتقائ عزت نفس و سلامت روانی و جسمانی سالمندان كشور باشد كه كلیه فعالیت‌های آموزشی ، بهداشتی ، درمانی ، توانبخشی و رفاهی را كه نتایج مثبتی در ارتقائ سالمندان و الحاق آن‌ها به جامعه دارد شامل می‌شود و این امر رضایت سالمند از زندگی را به دنبال دارد . برنامه‌ها ، محورهای توانمند سازی سالمندان در شبكه‌ی بهزیستی شهری :

الف : آموزش شیوه‌ی زندگی سالم به سالمندان :
سالمندان در جامعه امروز از گروه‌های بزرگ اجتماعی به شمار می‌آیندكه طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی بیشترین خدمات بهداشتی و درمانی را به خود اختصاص می‌دهند با افزایش سن فقدانها افزایش میابد و باعث عدم سازگاری فرد سالمند با فقدان‌ها می‌شود كه این امر خود به تدریج خوداتكای و كیفیت زندگی سالمند را تحت تاثیر قرار خواهد داد . تطابق موفقیت آمیز با سالمندان علاوه بر توانای مشخص برای ادامه و استمرار و شیوه‌های مناسب زندگی در طول حیات به آموزش زندگی سالم در این دوران توسط متولیان امر نیز بستگی دارد . راهكاره‌ها جهت سازگاری با دوران سالمندی و دستیابی به یك زندگی سالم و موفق در این دوران عبارت است از :
1- تشویق و ترغیب در انجام عبادات و ایجاد رابطه با خدا در غم و فقدان‌ها و غلبه بر استرس ها
2- آموزش حرفه جدید یا اشتغال‌های مناسب با توانایی به منظور سرگرمی و سازگاری سالمندان
3- آموزش شیوه‌ی تغذیه مناسب و سالم با توجه به شرایط جسمی سالمند
4- تشویق و ترغیب به ورزش و فراهم آوردن امكانات جهت این امر بویژه به صورت گروهی
5- آموزش تقویت حافظه
6- تشویق و ترغیب در كنار خانواده بودن و ملاقات دوستان و اقوام به صورت مكرر.
7- آموزش در خصوص ساعات خواب و استراحت مورد نیاز این دوران
8- آموزش مراجعه به موقع به پزشك و ادامه سیر درمان و عدم استفاده خودسرانه دارو تا بهبودی
9- ارائه خدمات مشاوره‌ای و پرستاری ویژه‌ی سالمندان
10- تشویق و ترغیب سالمندان به عضویت در انجمن‌های امور سالمندان به منظور استمرار ارتباط آنان با حامعه
11- آموزش مناسب سازی محیط به منظور تردد راحت سالمند و دسترسی آسان به وسایل
ب : ارائه خدمات توانبخشی به سالمندان

- ویزیت و معاینه‌ی سالمندان و ارجاع به بخش‌های تخصی به منظور استفاده از خدمات تخصصی
- ارائه خدمات تخصصی توانبخشی ( فیزیوتراپ ، گفتار درمانی ، رادیو متری‌، مددكاری اجتماعی و ...)
- ارائه وسایل كمك توانبخشی مورد نیاز سالمندان و آموزش استفاده صحیح از آن
ج : ارائه خدمات حمایتی به سالمندان : - ارائه خدمات بیمه‌ای به سالمندان نیازمند بدون پوشش بیمه‌ای
- اعطای وام خود اشتغالی به سالمندان توانای كار
- ارائه كمك‌های جانبی به سالمندان نیازمند د : ارائه خدمات ورزشی ، فرهنگی و هنری به سالمندان :

- برگزاری كلاس‌های ورزشی مفرح كه استقلال و توانمندی سالمندان را افزایش می‌دهد
- برگزاری كلاس‌های آموزشی به منظور ارتقائ آگاهی‌های بهداشتی ، روانی و قدرت حل مشكلات سازگاری با محیط
- برگزاری برنامه‌هی هنری بخصوص در ایام ویژه و اعیاد
- برگزاری كلاس‌های آموزش فرهنگی شامل : صنایع دستی ، قران آموزی و.... ه : ارائه خدمات اوقات فراغت و گردشگری به سالمندان

- فراهم آوردن امكانات جهت گذراندن اوقات فراغت سالمندان درون شهری و برون شهری
- هماهنگی با ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط رای كسب امكانات دولتی جهت پر كردن اوقات فراغت سالمندان مانند‌ : سینما ، استخر ، تئاتر ، موزه ..... اعضای اجرای برنامه‌های توانمند سازی سالمندان :

ا - رئیس مجتمع توانبخشی محل اجرا به عنوان مدیر
2- یك كارشناس مددكار به عنوان كارشناس مسئول اجرا ی طرح
3- كارشناسان متخصص توانبخشی : پزشك ، فیزیوتراپ ، كاردرمان ، گفتار درمان و ...به منظور بررسی نیازهای تخصصی سالمند
نظارت و پایش :

كارشناس مسئول اجرای طرح در مجتمع توانبخشی ( مددكار یا روانشناس ) موظف است هر ماه گزارشی از عملكرد و پیشرفت طرح ارائه دهد .

---

منابع:

- Statistical center of Iran, Detailed results of the General Census of Population and Housing. 2011.
جغتایی م، اسدی م. وضعیت موجود سالمندان و ضرورت توجه به آنان.فصلنامه علمی پژوهشی حکیم 1388.
دلاور ب، بررسی وضعیت سلامت سالمندان کشور. مجموعه مقالات سالمندی .1387