در سال هاي اخیر تعداد کتاب هایی که براي کودکان پیش دبستانی تهیه و چاپ می شود به ویژه کتاب هاي کار کودکان رو به افزایش است افراد و ناشران زیادي وارد این عرصه شده و با هدف کمک به کودکان این مرز و بوم فعالیت می کنند، طبعا این اتفاق خوبی است و به مدیران و مربیان آگاه حق انتخاب می دهد. حال تا چه
حد این کتاب ها مناسب و با در نظر گرفتن ویژگی ها و نیازهاي کودکان است نیاز به تامل و بررسی دارد.

گروه بررسی کتاب هاي آموزشی انجمن پژوهش هاي آموزشی پویا ضمن تشکر از همه نویسندگان، مترجمان تصویرگران و ناشران کتاب هاي آموزشی که علی رغم همه مشکلات در این زمینه فعالیت می کنند و با توجه به ضرورت و اهمیت آموزش قبل از دبستان سالهاست که کتاب هاي آموزشی پیش دبستانی را بررسی نموده و
نتیجه آن را به صورت هاي مختلف از جمله تشکیل جلسه و دعوت از ناشران، مولفان و مدیران مهدهاي کودك، ارائه مقاله در کنگره سازمان بهزیستی و چاپ آن در نشریه به کودکان بیاموزیم، طرح آن در جلسه ماهانه گروه پیش دبستان انجمن، در اختیار مخاطبان قرار داده است با توجه به اینکه بیشتر کتاب هاي چاپ شده
تا سال 88 بررسی شده است در سال 92 نیز کتاب هایی که بعد از سال 88 چاپ شده و یا کتاب هایی که در دورة قبلی بررسی نشده بود مورد بررسی قرار گرفت.

اهداف بررسی کتابهاي آموزشی پیش از دبستان:

1 - انتخاب کتاب هاي مناسب و معرفی آنها به مدیران، مربیان و اولیاء
2 - آشنا کردن مدیران و مربیان مهدهاي کودك با ویژگی هاي کتاب مناسب
3 - بررسی جنبه هاي مثبت و منفی کتاب ها به منظور رفع اشکالات و بهبود کیفیت آن ها
4 - آگاه کردن مولفان و ناشران با اشکالات کتاب ها و جلب توجه آنها به ویژگی هاي رشد کودکان و نیازها و توانمندي هاي آنان به هنگام تالیف و چاپ کتاب
5 - تاکید بر نقش سازمان بهزیستی که هنگام بازدید کارشناسان مربوط از مهدهاي کودك، برنامه ها،

فعالیت ها، نوع و تعداد کتاب هاي کار کودکان را نیز مورد توجه قرار دهند.

روش بررسی کتاب ها: براي بررسی کتاب هاي پرسشنامه اي با 12 سوال تهیه شد. سوال ها در مورد موضوع کتاب، کافی بودن توضیحات مقدمه. راهنماي کار مربی، انطباق محتواي کتاب با سن کودك و موضوع کتاب، کافی بودن توضیحات و دستورالعمل کتاب براي مربی، رعایت ترتیب از ساده به مشکل بودن کتاب، اندازه کتاب، کیفیت ظاهري، جلد، طراحی، جنس کاغذ، رنگ، صفحه آرایی، اندازه تصاویر، انطباق تصاویر با موضوع، وضوح تصاویر، انطباق تصاویر، شرایط فرهنگی، تنوع فعالیت کودك در کتاب و نوآوري و خلاقیت بود.

ابتدا هر یک از بررسی کنندگان کتاب را مطالعه و نظر خود را یادداشت کرده و در مرحله بعد در گروه مطرح و پس از اظهار نظر اعضاء گروه نتیجه نهایی در پرسشنامه ثبت می شد.

تعداد 120 جلد کتاب شامل کتاب هاي ریاضی، علوم، زبان آموزي، شروع نوشتن، خلاقیت، هوش و زیر بود. مورد بررسی قرار گرفت.

ریاضی 25 جلد
علوم 25 جلد
زبان آموزي 5 جلد
شروع 5 جلد
خلاقیت 5 جلد
واحد کار 31 جلد
متفرقه 24 جلد

بررسی کنندگان: در این بررسی تعداد 20 نفر شرکت داشتند که از میان آن ها 6 نفر مدرس و کارشناس مهدهاي کودك، 5 نفر مدیر مهد کودك، 5 نفر مسئول و برنامه ریز آموزش مهد کودك و مدیر داخلی و 4 نفر مربی بودند که به طور داوطلبانه شرکت داشتند.

نتایج بررسی: از 120 جلد کتاب بررسی شده کتابی که کاملا از نظر محتوا، تصاویر و فعالیت ها مورد تایید گروه قرار بگیرد وجود نداشت اشکالاتی که در کتاب ها وجود داشت بطور خلاصه به شرح زیر است:

1 - عدم تناسب عناوین کتاب ها با محتواي کتاب استفاده از عناوین فریبنده از قبیل ریاضی دانان کوچک، هوش برتر، هوش برتر، ذهن خلاق پیش دانشمندي و ... که محتواي کتاب ها در مورد کتاب هاي مربوط به مفاهیم علوم و ریاضی است.

2 - مشخص نبودن گروه سنی کتاب ها

3 - کافی نبودن، مبهم بودن و بدون توضیح بودن کتاب براي مربی که قابل تشخیص نیست که چه باید بکند.

4 - اندازه ي کتاب ها

اندازه کتاب ها در سه قطع، کوچک، متوسط و بزرگ است تجربه کار با کودك نشان داده است که کتاب هاي متوسط (قطع رحلی) مناسب ترند که خوشبختانه اکثر کتاب ها از این نظر مناسب بودند.

5 - جلد کتاب ها کتاب هاي با جلدهاي ضخیم (گالینگور) و با لبه هاي تیز براي کودك پیش دبستانی احتمال صدمه دیدن کودك را افزایش می دهد.

6 - تصاویر کتاب

تصویر در کتاب هاي آموزشی کودکان نقش بسیار مهمی دارد و در واقع آموزش آنها به وسیله این کتاب ها از طریق تصویر انجام می گیرد: تصاویر کتاب ها به شرح زیر بررسی شده اند:

الف) اندازه ي تصاویر

تشخیص تصاویر کوچک براي کودکان دشوار است. براي کودکان کوچک تر تصاویر باید بزرگتر و براي کودکان بزرگتر از تصاویر کوچک تر هم می توان استفاده کرد. در برخی از کتاب ها این امر رعایت نشده است.

ب) انطباق تصاویر با شرایط فرهنگی

بعضی از تصاویر با شرایط فرهنگی جامعه ما تطابق ندارد و براي کودکان ما نا آشناست. از قبیل لباس تزیین اتاق ها، اعیاد مختلف، حیوانات و ...

ج) زیبایی تصاویر

ضمن عدم توجه به زیبایی تصاویر بسیاري از آنها تکراري بود.

د) تعداد تصاویر

تعداد تصاویر در هر صفحه (بعضی از کتاب ها) بسیار زیاد و ریز و در هم بود که سبب گیجی کودك می شود.

6 - عدم هماهنگی بین مولف و تصویرگر در بعضی از کتاب ها محتواي کتاب با تصاویر و فعالیتی که کودك باید انجام می داد همخوانی نداشت.

7 - تعداد صفحات کتاب

زیاد بودن تعداد صفحات کتاب حتی تا 100 صفحه که باعث خستگی و کسل شدن کودك می شود.

8 - استفاده تبلیغاتی از تصاویر مجریان تلویزیونی در روي جلد کتاب

9 - چاپ کتاب هاي قدیمی با تغییر جلد بعضا کتاب هایی تجدید چاپ شده بود با تغییر جلد کتاب کلن محتواي کتاب همان محتواي مثلا 20 سال قبل بود.

-10 القاء خشونت در برخی از تصاویر کتاب ها

-11 فعال نبودن کودك در انجام فعالیت هاي کتاب.

فعال نبودن کودك در کار با کتاب و پرورش نیافتن نیروي اندیشه و خلاقیت آنها درصد بالایی از فعالیت هاي کتاب رنگ کردن و وصل کردن بود.

-12 پراکندگی و هدفمند نبودن آموزش هاي ارائه شده.

-13 ارزشیابی کودك

در بعضی از کتاب ها در هر صفحه، کار کودکان به صورت خیلی خوب، خوب و قابل قبول ارزشیابی شده که روش قابل قبولی نیست.

نتیجه بررسی 314 جلد کتاب کار کودکان در سال 88 نیز تفاوتی با بررسی فعلی ندارد.

البته تغییراتی در کتاب ها صورت گرفته اما کافی، مناسب و اساسی نیست و حتی بعضی از تغییرات مثبت ارزیابی نشده است.

پیشنهاد هایی براي ناشران و نویسندگان محترم

1 - استفاده از چند مولف براي تهیه کتاب بجاي یک مولف
2 - آشنایی بیشتر نویسندگان، مترجمان و تصویرگران با مراحل رشد، ویژگی کودکان و هدف ها و محتوا آموزش پیش دبستانی.
3 - دقت ناشران و تهیه کنندگان در انتخاب و انتشار کتاب هاي آموزشی و استفاده از نظر کارشناسان براي بررسی کتاب هاي قبل از چاپ و انتشار آن.
4 - ارتباط مستقیم با کودکان و مربیان و استفاده از نظرات آنها
5 - ایجاد تغییرات مناسب در کتاب ها در صورت استفاده از منابع خارجی
ارائه کتاب ها به صورتی که به جاي کار یکنواخت و خسته کننده براي کودکان، خلاقیت و ابتکار آنها را پرورش دهد و فعالیتهاي خلاق توسط کودکان انجام شود.

---

بتول فتح الله، مهوش فولادي- مسئول گروه بررسی کتاب انجمن پژوهش هاي آموزشی پویا