در مطالب قبل با عنوان "مشکلات روانی- اجتماعی دوران سالمندی"به تعدادی ازمشکلات سالمندان اشاره کردیم . پدیده سالمند آزاری یکی از مشکلات رایجی است که سالمندان با آن مواجه هستند. درادامه به تفصیل به آن اشاره خواهیم کرد.

سالمند آزاری    

متأسفانه گاهی اوقات مراقبت منجر به سالمند آزاری می  شود. آزار می  تواند اشکال مختلفی داشته باشد. غفلت شایع  ترین نوع آزار است که به صورت کوتاهی در انجام دادن مراقبت  های جسمی و روانشناختی ضروری برای فرد سالمند اعمال می  شود. غفلت می  تواند غیر عمدی یا عمدی (مضایقه کردن غذا، دارو یا آب از سالمند) باشد. بی  توجهی یا غفلت جسمانی می  تواند شامل ندادن غذا یا آب؛ کوتاهی در بهداشت سالمند؛ کوتاهی در کمکهای جسمی یا انجام دادن اقدامات احتیاطی برای محافظت از سالمند باشد. خشونت جسمی شامل ایجاد درد، جراحت یا نقص است. این خشونت ممکن است به صورت هل دادن، کتک زدن، سیلی زدن، نیشگون گرفتن، به زور غذا دادن یا استفاده نادرست از بازدارنده  ها فیزیکی یا داروها باشد. آزار روان  شناختی به هر اقدامی توسط مراقب گویند که موجب ترس، انزوا، گیجی یا گم گشتگی فرد شود. آزارهای روان  شناختی به فرد آسیب می  زنند و ممکن است به صورت پرخاشگری کلامی موجب تحقیر کردن یا کوچک شمردن فرد شوند { نوع دیگر آزار، سوء استفاده جنسی است. علایم سوء استفاده جنسی عبارت  اند از خون مردگی در اطراف سینه یا اندامهای تناسلی، بیماریهای مقاربتی غیرقابل توضیح، خون ریزیهای مهبلی و مقعدی غیرقابل توضیح و لباسهای پاره و خونی (NCEA، 1998). استثمار مالی، در واقع سوء استفاده از درآمد یا منابع مالی فرد سالمند به نفع سوء استفاده  کننده یا فرد دیگر است. نشانه  های آن عبارت  اند از: تغییر ناگهانی در حساب بانکی فرد، وجود اسم  های دیگر کارت بانکی فرد، برداشتهای غیرمجاز، تغییرات ناگهانی در وصیتنامه، ناپدید شدن غیرقابل توضیح پول و اشیای گرانقیمت، انتقال غیرقابل توضیح سمرایه مالی به اعضای خانواده و امضاهای جعلی در اسناد مالی (NCEA، 1998). }نقض حقوق نیز نوع دیگری از آزار است که در آن فرد سالمند از حقوق ثانویه و آزادی فردی محروم می  شود. نوع دیگر، آزار خانگی است به گونه  ای که فرد سالمند در خانه توسط کسی که او ارتباط خاصی دارد (غالباً مراقب) مورد بدرفتاری  های گوناگون قرار می  گیرد. نهایتاً می  توان به غفلت از خود، در افراد سالمند دچار مشکل شناختی اشاره کرد که نمی-توانند از خودشان مراقبت کنند.

سالمندانی که قربانی آزار و بی توجهی می  شوند، غالباً دچار افسردگی، ناامیدی، غمگینی، شرمساری و احساس گناه هستند (مرکز ملی سالمندآزاری (NCEA، 1998) دییر، پاولیک، مرفی و هیمن (2000) متوجه شدند سالمندانی که آزار دیده  اند و مورد بی توجهی قرار گرفته  اند در مقایسه با سالمندانی که مورد آزار قرار نگرفته-اند از مقیاس افسردگی سالمندی نمرات بالاتری دارند. مرکز ملی سالمندآزاری در مقیاس افسردگی سالمندی نمرات بالاتری دارند. مرکز ملی سالمندآزاری آمریکا (1998) نشانگرهای احتمالی سالمندآزاری را چنین گزارش می  دهد: گریه و زاری پیوسته و ناگهانی، ترسهای غیر مشخص و مبهم از خانه و افرادی که سالمند با آنها زندگی می  کند. نشانه  های دیگر سالمندآزاری احتمالی عبارت  اند از تغییر ناگهانی در رفتار فرد سالمند یا خودداری مراقب از اینکه به افراد اجازه دهد با فرد سالمند ملاقات کنند. مددکاران اجتماعی نباید در سؤال کردن از سالمندان در مورد مشکلات مراقبتی و رضایت کلی از مراقبت، کوتاهی و کم توجهی کنند.

مراقبت آزاردهنده

رامسی- لاوسنیک (2000) معتقدند که پنج نوع مراقب آزاردهنده وجود دارد: ؟؟ دچار ضعف/ اختلال، خودشیفته، قلدر و آزارگر (سادیستی)

1- مراقبات مستاصل می  خواهند به خوبی از سالمند مراقبت کنند، اما متوجه می  شوند که مراقبت مورد نیاز سالمند، فراتر از توانایی  های آنهاست و این امر منجر به آزار جسمی و کلامی می  شود. این نوع مراقبان غالباً از رفتار آزاردهنده خود آگاه هستند اما درخواست کمک کردن را دشوار می  یابند، زیرا می  ترسند کمک مالی را که به دلیل مراقبت از سالمند دریافت می  کنند از دست بدهند. دلایل دیگر شامل کم خوابی و وجود سرگرمی  های محدود در زندگی شخصی مراقب است. سالمندان پر زحمت و آنهایی که ذخیره دارویی یا منابع مالی و کمکی ندارند نیز استرس مراقبان را افزایش می  دهند.

2- مراقبان دچار ضعف نیز نیت خوبی دارند، اما دچار مشکلات جسمی و روانی هستند و همین امر برایشان مشکل  ساز می  شود. این مراقبان برخلاف مراقبان مستاصل، از بدرفتاری و کوتاهی خود در مراقبت از سالمندان آگاهی ندارند و کار مدیریت دارویی فرد سالمند را به خوبی انجام نمی  دهند.

3- مراقبان خودشیفته صرفاً می  خواهند از فرد سالمند و اموالش سوء استفاده کنند. بدرفتاری این مراقبان طولانی مدت است و با گذر زمان بیشتر می  شود و شکل بی توجهی و سوء استفاده مالی به خود می  گیرد.

4- مراقبان قلدر به این دلیل بدرفتاری می  کنند که بر فرد سالمند کنترل دارند و احساس می  کنند این حق را دارند که دیگران را آزار دهند. چون قربانیان آنها غالباً از رفتار زورگویانه می  ترسن. آنها برای آرام کردن قربانیان دچار افراط می  شوند. انواع رایج آزار مورد استفاده آنها عبارت  اند از: آزار جنسی، روانی و جسمی، سوء استفاده مالی و غفلت.

5- مراقبان آزارگر/ سادیستی، فرد سالمند را تحقیر می  کنند، می  ترسانند و به او آسیب می  زنند و از رفتار خود احساس گناه یا پشیمانی نمی  کنند.

رامسی- لاوسیک (2000) معتقدند که مراقبان مستاصل و دچار ضعف، نسبت به دریافت کمک، پاسخگوتر هستند، اما مراقبان خودشیفته، قلدر و آزارگر غالباً نمی  خواهند از قدرت و کارشان دست بکشند و مسئولیت رفتارشان را بپذیرند و بنابراین برای درمان شدن، فاقد انگیزه هستند.

استرس بازنشستگی

بازنشستگی برای بسیاری از سالمندان مسئله پیچیده  ای است، به ویژه افراد مسنی که در محل کار از نیروهای تعدیل شده هستند و کارشان را به نفع کارکنان جوانتر و کمتر تعلیم  یافته از دست می  دهند. ماستاس و لی (2007) حوادث زندگی کارکنانی را که به دلیل فرسودگی، زود بازنشسته شده  اند، مطالعه کردند. از آنجایی که فرسودگی شغلی در اثر مواجهه پیوسته با فشار کار افزایش می  یابد، اوج آن قبل از بازنشستگی است و بعد از اینکه فرد محل کارش را ترک کرد، کاهش می  یابد. فردی که در اثر فرسودگی  اش تصمیم به بازنشستگی می  گیرد و واقعاً بازنشسته می  شود. اگر از شرایط بازنشستگی خسته شود و معتقد باشد که بازگشت به کار به هرگونه پیامد منفی کار کردن می  ارزد، احتمالاً دچار انصراف از بازنشستگی می  شود. ایده "الغا یا انصراف از بانشسته شدن" باید به بسیاری از سالمندان شاغل که دچار فرسودگی شغلی شده  اند کمک کند تا دریابند تمایل به بازگشت به کار بعد از بازنشستگی دیر یا زود سراغشان می  آید. پس تصمیم به بازنشستگی صرفاً به دلیل فرسودگی، می  تواند با مرخصی گرفتن، درخواست تغییر وظایف شغلی و گردش شغلی و اقدامات دیگر جایگزین شود.

منابع و ماخذ

-    یزدانی، عباسعلی (1392) ، مددکاری اجتماعی در قرن 21 ، انتشارات جامعه شناسان.
-    محمودیان، سید احمد؛ گنجی ، فروزان؛ حیدر زاده، آبتین.(1382) تاثیر ارایه خدمات مددکاری اجتماعی در کاهش نیازهای بهداشتی – درمانی سالمندان.مجله دانشگاه علوم پزشکی خدمات بهداشتی درمانی قزوین.
-    مرکز آمار ایران 1385
-    راسل، مهدی؛ اردلان، علی (1386) آینده سالمندی و هزینه های خدمات سلامت : هشداری برای نظام سلامت کشور. فصلنامه سالنمد.
-    سجادی، حمیرا؛ بیگلریان، اکبر.(1385) . کیفیت زندگی سالمندان زن در آسایشگاه خیریه کهریزک . فصلنامه پایش.
-    گروه سلامت و خدمات انسانی ایالات متحده (2004) سوء مصرف مواد در میان سالمندان :یک اپیدمی دایمی در : سوء مصرف در سالنمدان : پروتکل توسعه درمان . برگرفته از: http://www.health.org/govpubs