بزهكاري در معني و مفهوم لفظي عبارت است از ترك انجام وظيفه قانوني و يا ارتكاب عمل خطايي كه الزاماً عنوان جرم ندارد بهر حال اين اصطلاح غالباً معادل جرم و بويژه درباره جرايم ارتكابي از سوي اطفال و نوجوانان بكار ميرود. تعبير بزهكار در بعضي موارد به فردي نسبت داده ميشود كه صرفاً مرتكب جرم نشده بلكه بطور كلي فردي سركش و ضد اجتماعي است در مورد اطفال ميتوان به رفتارهاي اشاره كرد كه هر چند به ظاهر و به واقع جرم نيستند اما با توجه به اينكه اين رفتارها در دوره تكامل تكويني و رشد رواني بروز ميكنند ممكن است زمينه ساز ارتكاب بزه به معناي خاص يعني جرم شوند و گاه از همين كودك تبهكار ي حرفه اي بوجود بياورند.بزهكاري يك پديده بسيار پيچيده اجتماعي است  كه در محيط هاي اجتماعي مختلف به شكل هاي متفاوتي ديده مي‌شود.

در تعريف رفتار بزهكارانه به طور كلي قرن هاست اعمالي مانند قتل، دزدي، نزاع، تخريب، كلاهبرداري، تجاوز، غارت، وحشی گری و آتش افروزی به عنوان رفتار بزهكارانه پذيرفته شده است و تقريباً همه جوامع براي آن تعريف مشخصي دارند. تنها تفاوت مشهود در ميزان و نوع تنبيهي است كه بر اساس قوانين حقوقي آن جامعه تعيين مي‌شود.

تعريف بزه در رويكرد هاي مختلف

رويكرد حقوقي جرم

    . پيروان اين رويكرد هر عملي را كه بر خلاف اخلاق و عدالت اجتماعي باشد جرم مي‌نامند و هدف از تدوين قوانين كيفري را جلوگيري از رفتار هايي مي‌دانند كه به نحوي به جامعه و افراد آن آسيب مي رساند و نظم اجتماعي را مختل مي كند.

رويكرد جامعه شناختي

رويكرد جامعه شناختي بزه عمدتاً بر نظريات دوركهيم استوار است. اگر چه اين نظريات عمدتاً پيچيده هستند اما تأثير آن ها در جرم شناسي، غير قابل انكار است. بر اساس اين نظريه همانطور كه قبلاً نيز توضيح داده شد "جرم پديده طبيعي است و از فرهنگ، تمدن و فضاهاي هر اجتماعي ناشي مي‌شود" اين رويكرد عملي را جرم مي‌داند كه بر خلاف هنجار هاي جامعه باشد و احساسات و وجدان گروهي يا جمعي را متأثر كند.

رويكرد جرم شناسي

از ديدگاه جرم شناسي، ناسازگاري افراد و عمل ضد اجتماعي، جرم ناميده مي‌شود. جرم شناسان نه تنها هر عملي را كه طبق قانون براي آن مجازات قائل شده اند جرم مي‌نامند، بلكه معتقدند كه اعمالي كه در قوانين كيفري براي آنها مجازاتي پيش بيني نشده ولي براي جامعه مضر است، نوعی جرم مي‌باشد

عوامل بزهکاری:

مبحث اول: عوامل بزهکاری داخلی

1.وراثت:
2-.عوامل ذاتی غیر ارثی :

عوامل دیگری نیز وجود دارند که از زمان انعقاد نطفه تا زمان تولدروی جنین اثر می گذارند

الف: عوامل مربوط به دوران حاملگی :سن مادر،سوءتغذیه،تاثیر داروهای شیمیایی،تاثیر الکل ومواد مخدر،بیماریهای مادر دردوران بارداری،حالات هیجانی عاطفی مادر،تاثیر تشعشات رادیو اکتیو
ب : عوامل مربوط به دوران زایمان:.

3.اختلافات روانی :

▪ از عقب ماندگی ذهنی یا هوش پایینی بر خوردارند. ▪ رفتارهای هیجانی ـ احساسی شدیدی از خود بروز می دهند. ▪ دچار ضعف عزت نفس و خویشتن داری هستند. ▪ مرتباً به حقوق دیگران تجاوز می کنند. ▪ در برقراری روابط اجتماعی سالم ناتوانند. ▪ علاقه و انگیزه یی برای پیشرفت و ترقی ندارند. ▪ اعتماد به نفس و خود پنداره ضعیفی دارند

مبحث دوم : عوامل بزهکاری خارجی

1.مشکلات ناشی از زندگی خانوادگی:.
عواملی که در خانواده موجب زمینه سازی جرم و بزه نوجوانان می شود، عبارتنداز:
▪ بی سوادی و فقر فرهنگی.▪ انحرافات اخلاقی پدر، مادر و یا اعضای نزدیک خانواده.
▪ رواج خشونت و درگیری های خانوادگی.▪ اعتیاد به الکل، موادمخدر و....
▪ تعداد زیاد فرزندان و افراد خانواده.▪ روش های انضباطی بسیار سخت گیرانه و رواج تنبیه های بدنی.▪ طلاق و از دست دادن والدین. ▪ دیدگاه ها و ارزش های ناپسند خانوادگی. ▪ تبعیض بین فرزندان خانواده

2.مشکلات ناشی از عوامل اجتماعی:
الف : محیط اجتماعی: مانند مدرسه
ب: تاثیروسایل ارتباط جمعی:وسایل ارتباط جمعی نظیر رادیو ،سینما ومطبوعات.

3. فقر و مشکلات اقتصادی:شاید مهمترین عامل بزهکاری کودکان و نوجوانان، فقر، بیکاری، تنگدستی، فشار مالیو مشکلات مالی خانواده باشد

4. روابط با دوستان و همسالان:نوجوانانی که از محیط های خانوادگی طرد و منزوی می شوند، به گروه هایی از دوستان و همسالان شان می پیوندند و به رفتارهای بزهکارانه روی می آورند

5. مهاجرت:

رويکرد ها در مورد علل بزهكاري

رويکرد  شكل ظاهري(Body type theories)

شلدون و كراچمر انديشه تأثير ريخت بدني در پاسخ هاي فرد را نسبت به موقعيت، مطرح نمودند و بر اساس آن سه تيپ شخصيتی اندومرفيك، مزومرفيك و اكتومرفيك را معرفي كرده اند. تيپ هاي شخصيتي تأثير بسياري در رفتار بزهكارانه دارند. گلاك، تيپ شخصيت مزومورف را خشمگين تر و مساعد تر براي رفتار بزهكارانه تعريف كرده است.

رويكرد ساختار زيستي

بر تأثير نقش شخصيت زيستي فرد در رفتار بزهكارانه تأييد دارد مثل تأثير ژن ها بر رفتار.

رويكرد روانشناختي

رويکرد عمدتاً عنصر شخصيت را در بررسی رفتارهاي بزهكاري مورد بحث قرار مي‌دهند. كه افراد داراي شخصيت هاي دروني هستند كه با جرم و رفتار بزهكارانه در ارتباط است

رويكرد وضعيت اقتصادي

 تأثير نابرابری های اقتصادی در بزه بيشتر از تأثير عامل فقر است

رويکرد کنترل اجتماعی

هيرشی معتقد است که بزهکاری وقتی اتفاق مي‌افتد که قيود فرد نسبت به اجتماع ضعيف شوند يا به طور کلی از بين بروند. اين قيود را تحت چهار مفهوم کلی خلاصه مي‌کند:

وابستگی : وابستگی را هيرشی همپايه وجدان و يا مَنِ برتر مي‌داند.
تعهد : تعهد همپايه عقل سليم يا خود است.
درگير بودن : ميزان مشغوليت فرد در فعاليت ها مختلف است، که باعث مي‌شود او وقت برای انجام کار خلاف نداشته باشد.
باورها : ميزان اعتباری است که فرد برای هنجار های قراردادی اجتماع قائل است،

---

منابع ١ ) دکتر نجفی ابرند آبادی مبانی جرم شناسی
٢ ) دکتر هوشنگ شمابیاتی بزهکاری اطفال
٣ ) دکتر تاج زمان دانش مجرم کیست ؟ جرم شناسی چیست ؟
۴ ) قانون مجازات اسلامیایران مصوب ١٣٧۵
۵ ) قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ١٣٧٨
دادستانی