معضل کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست واقعیت تلخ بسیاری از جوامع یا کشورهاست که ریشه‌های آن به نهاد خانواده و جامعه بازمی‌گردد. کودکان بی‌سرپرست یا بد سرپرست به کودکانی گفته می‌شود که والدین خود را بر اثر حوادثی همچون تصادفات رانندگی یا مرگ از دست داده‌اند یا دارای والدینی هستند که رفتار مناسبی با فرزندان خود ندارند.

 کودکانی که از فقدان خانواده یا خانواده‌های نامناسب و بد رنج می‌برند در آینده ممکن است در دوران تحصیل و مراحل زندگی خود باز بمانند و دچار بحران شخصیت و عدم توانایی برقراری ارتباط با اطرافیان خود ‌شوند. از علائم دیگر و بحران‌هایی که فقدان والدین یا کودکان بدسرپرست احتمال میرود از خود نشان می‌دهند افسردگی، وابستگی دلهره آمیز، ترس، گریه‌های شبانه، شب ادراری، عدم اعتماد به نفس، وابستگی‌های پی درپی به افراد مختلف و توانایی ضعیف برای برقراری با محیط اجتماعی است.

 

 گسیختگی خانواده ونیز عوامل مختلف دیگر در جامعه ایران خانواده های زیادی را با بی سرپرستی کودکان روبه رو ساخته است ناسازگاری والدین خاصه وقتی منجر به جدایی وطلاق می شود آسیب پذیری فرزندان را افزایش می دهداز دست دادن والدین یا یکی از آنها خانواده را دچار نقصان میکند وآنگاه که خانواده گسسته تداوم زمانی پیدا کند تاثیرات منفی بیشتری بر کودکان داشته ،زمینه را برای بروز آسیبهای اجتماعی مختلف مهیا می کند در واقع ما به خوبی ریشه هر نوع رفتار ضد اجتماعی کودکان را نیز در آسیبهای خانوادگی می بینیم

از جمله راهکارها برای کاهش علائم روانشناختی فقدان والدین، اصلاح سیستم مراکز و موسسات خیریه، پرهیز از واگذاری کودک به سرپرستان و مربیان مختلف، واگذاری آنها به والدین جدید که صلاحیت سرپرستی کودکان را دارند؛اینها می‌تواند به بهبود نسبی این کودکان کمک کند.
 
از جمله موانع حضور این کودکان در جامعه دیدگاه جامعه نسبت به این نوع کودکان است، دیدگاه و برخوردی که در مدارس و در محیط اطراف با کودکان بی‌سرپرست می‌شود می‌تواند در رشد و تقویت شخصیت یا بالعکس در جهت کاهش اعتماد به نفس و اجتماع گریز شدن این کودک در آینده تأثیر داشته باشد.

تاریخچه:

مسایل اجتماعی همواره در زندگی انسانها وجود داشته و لذا.مشکل کودکان بی سرپرست و یا بد سرپرست نیز دارای تاریخچه ای بسیار طولانی میباشد.

1-در جهان:تا قرن 13میلادی قانون مدون وخاصی در این زمینه وجود نداشت.نخستین قانونی که موضوع کودکان بی سرپرست در آن تاکید شده بود در قرن 17 میلادی تحت عنوان ((قانون فقرای الیزابت اول)) در انگلستان اجرا شد.در آمریکا نخستین موسسه حمایتی مخصوص این کودکان در سال1740 میلادی ایجاد شد.در فرانسه نیز این کشور به سرعت به جرگه کشورهایی پیوست که با ایجاد خانه های کودک و نوجوان(پرورشگاه)و... در صدد ارائه خدمات به آنان برآمدند.ولی امروزه با توجه به اصول کلی تامین اجتماعی هم خود را برحفظ نهاد خانواده و نهایتا پرورش ایتام در خانواده ها متمرکز کرد.(بررسی وضعیت کودکان بی سرپرست –دکتر تبریزی)

2-در ایران:.در زمان شاه طهماسب صفوی پرورشگاهی جهت سرپرستی ایتام در کاشان تاسیس شد.در زمان قاجار نیز ما به نمونه هایی از پرورشگاههای کوچک و خصوصی بر میخوریم.مانند پرورشگاه محمدی قم،پرورشگاه جعفری تهران و ...در سال 1298بر اساس قانون بلدی شهرداری اولین پرورشگاه در دروازه قزوین ایجاد شد.ولی به صورت کلی و مدون فعالیت پرورشگاهها و مراکز مشابه در سالهای بعد از 1320آغاز شد.پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال1359سازمان بهزیستی تاسیس شد خدمات عمده بهزیستی شامل خدمات حمایتی،پیشگیری،توانبخشی و بازتوانی است.به دلیل تاکید نظام بر حفظ بافت خانواده سعی بر این است تا فرزندان مراکز شبانه روزی با پرداخت مقرری به خانواده هایشان سپرده شوندامروزه کلیه مراکز نگهداری از فرزندان بی سرپرست یا بد سرپرست به صورت مستقیم یا غیر مستقیم زیر نظر سازمان بهزیستی کشور فعالیت میکنند.در چند ساله اخیر سعی در تحویل فرزندان به خانواده های متقاضی با استفاده از تغییر و تصحیح قانون فرزند خواندگی میباشد.

-تعاریف

کودکان بی سرپرست:
به کودکانی اطلاق می شود که به علل گوناگون از حمایت ،مراقبت ونگهداری موثر توسط خانواده محروم بوده وامکان زندگی در محیط خانواده را ندارند.

نوزاد

به کودکی گفته می شود که تا هیجده ماهگی خود راپشت سر نگذاشته باشد.

نوپا:به کودکان 5/1 تا 3ساله گفته می شود.

نوباوه: به کودکان 3تا5 سال اطلاق میشود.

آمادگی: به افراد 5 تا 6 سال گفته می شود.

خانواد ه بی سرپرست

به خانواده ای گفته می شود که به طور موقت یا دائم سرپرست خود را از دست داده باشد(بررسی وضعیت کودکان بی سرپرست در ایران-دکتر تبریزی)

تعریف شبه خانواده:

طرح شبه خانواده با هدف پیشگیری از اقامت دراز مدت کودکان در مراکز و پیشگیری از مشکلات عاطفی کودکان، پیشبرد و تداوم موسسه زدایی و براساس تجارب علمی پیشنهاد شده است(سایت سازمان بهزیستی)

مراکز شبانه روزی:

مکان بسته ای که مجموعه ای از فرزندان دور از خانواده در آنجا زندگی میکنند

خانه کودک و نوجوان(پرورشگاه):موسسه ای رفاهی تربیتی است که کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا بد سرپرست رااز بدو تولد تا سن قانونی نگهداری میکند. (بررسی وضعیت کودکان بی سرپرست در ایران-دکتر تبریزی)