جرم از جمله مفاهیمی است كه به شدت تحت تأثیر مشخصه های مكانی و زمانی، زمینه های فرهنگی، مناسبات اجتماعی، ساختار اقتصادی و ملاحظات سیاسی قرار دارد. لزوم برقراری نظم و امنیت سبب شده است تا در تمامی جوامع، همواره رویارویی باجرم مورد توجه قرار گرفته و حائز اهمیت باشد. امروزه در تمامی شهرهای جهان، به ویژه کلان شهرها، افزایش نرخ جرم و جنایت نگران کننده است و به یکی از دغدغه های مهم شهروندان، نهادها، رهبران و مقامات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جوامع تبدیل شده است. به نظر می رسد در قرن حاضر محیط های نامطلوب شهری مشکلات بسیاری را برای امنیت شهروندان ایجاد کرده و در رشد آسیب های اجتماعی موثر بوده اند (کمالی، 1390: 73).

در اعلامیه جهانی حقوق بشر، امنیت در ردیف آزادی قرار گرفته و دولت ها مسئول تامین این حقوق و برقراری امنیت در شهرها هستند. جان لنگ در مدل نیازهای انسانی، امنیت را به عنوان یکی از نیازهای اساسی در مرتبه دوم تقسیم بندی خود قرار می دهد (Carmona et al,2003: 10). با گسترش آسیب های اجتماعی، امنیت رنگ می بازد و جرایم بالا می رود و مردم در کنش های اجتماعی محتاطانه عمل کرده و با هر اتفاقی ترس و دلهره در آنان دو چندان می شود و در نتیجه احساس ناامنی می کنند (کمالی، 1390: 73).

جرایم شهری موجب تحمیل هزینه های بسیار گزافی در سطوح فردی، اجتماعی و ملی می گردند (Mc Collster et al, 2010: 90 ). بنابراین التفات به مقوله امنیت شهری از آن جهت اهمیتی مضاعف دارد که افزایش جرم در کلان شهرها نه تنها موجب ایجاد ناامنی، هرج و مرج و آشفتگی زندگی شهروندان شده، بلکه باعث شده که بخش عمومی جامعه بودجه و هزینه کلان، نیرو و زمان بسیاری را صرف کشف جرایم، دستگیری مجرمین، رسیدگی های قضایی و نگهداری و مجازات آن ها نمایند، که این مساله هزینه های مادی و معنوی گسترده ای بر دوش جامعه می گذارد (رحیمی، 1385: 5). از این رو با توجه به گستردگی شهرنشینی و رواج نا امنی اجتماعی در شهرها مطالعه موضوع امنیت، عوامل زمینه ساز آن و راهکارهای تقویت امنیت در شهرها ضرورت می یابد (کامران و شعاع برآبادی، 1388: 28).

کشور ایران نیز همانند اکثر کشورهای دنیا طی نیم قرن اخیر در زمینه شهرنشینی دگرگونی های زیادی به خود دیده است، مهاجرت از روستا به شهرها و گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری باعث شده است تا میزان انحرافات اجتماعی نیز نرخ بالایی به خود بگیرد (بیات رستمی و همکاران، 1389: 3). به طوری که، نظر سنجی انجام شده در هشت شهر بزرگ ایران برای تعیین میزان احساس امنیت آنان نشان داد، 81% ساکنان این شهرها احساس ناامنی می کنند (طاهرخانی، 1381: 88).

جرم ، جغرافیای جرم و مکان های جرم خیز

در حقوق کیفری ایران، "هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون، قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی و تربیتی باشد، جرم محسوب می شود (شامانی، 1389: 14). جرم رویدادی پیچیده است و بزه هنگامی رخ می-دهد که چهار عامل قانون، بزهکار، بزه دیده و مکان بزهکاری هم زمان وجود داشته باشد (اشنایدر و تدکچین، 1387: 18).

مکتب جدیدی به نام جغرافیای جرم در جامعه شناسی جنایی بنیان گذاری شد، که کارکرد آن تثبیت این نظریه است که هر محیط جغرافیایی تبهکاران مخصوص خود را دارد (کی نیا، 1382: 39). به طور کلی تاثیر عوامل طبیعی و محیطی چون آب و هوا، دما، ناهمواری ها و... و عوامل انسانی مانند جمعیت، تراکم و... در رابطه با کجروی های بشری، موضوع مطالعات جغرافیای جرم را تشکیل می دهد. در واقع این مطالعات، ناهنجاری-های اجتماعی را به این عوامل نسبت می دهند (عبادی نژاد و همکارن، 1388: 123).

در بررسی تئوری مناطق جغرافیایی بزهکاری، بیشتر رفتار آنومیک از نوع تبهکارانه ی آن مربوط به کیفیت محلات شهری است تا این که در اثر خود شهرنشینی باشد. بدین ترتیب احتمالا محلات بزهکاری به وجود می آیند که خود به مخزن تمرکز دائمی بزه کاران تبدیل می شود. از این رو پژوهشگران نشان داده اند که برخی از محلات، کوچه ها و ساختمان ها، دارای تمرکز بالایی از بزه کاران هستند (گسن، 1376: 116). به طور کلی می توان بیان داشت اگر چه در پیدایش رفتارهای آنومیک و یا جرایم شهری عوامل مختلف در سطوح متفاوت موثر هستند، ولی هر فضای شهری از لحاظ ویژگی های خود می تواند افراد بزهکار را برای ترکیب جرایم خود در وضعیت مساعد یا نامساعدی قرار دهد (حبیب زاده و همکاران، 1391: 128).

سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و مکان های جرم خیز

در بررسی پدیده جرم این موضوع قابل ملاحظه است كه در برخی مكان ها و زمان ها میزان بزهكاری بیشتر است. در واقع زمان و مكان مناسب، سبب تحریك بزهكاران و ایجاد انگیزه برای گذار از اندیشه به عمل مجرمانه می شود. اگر عناصر مهم تشكیل دهنده وضعیت و موقعیت به نحو شایسته و مطلوب مدیریت شوند، می توان زمینه و امكان تحقق بسیاری از جرایم را از بین برد. در این صورت می توان از یك سو وقوع بزه را ناممكن ساخت و از سوی دیگر عوامل تحریك كننده انگیزه های بزهكاری را هرچند به طور نسبی از بین برد. برخی مكان ها و زمان ها دارای شرایط و وضعیتی هستند كه احتمال وقوع بزه در آن ها زیاد است. بزهكاران برای ارتكاب جرم، به دنبال زمان و مكان مناسب هستند؛ زمان و مكانی كه حداقل خطر دستگیری و حداكثر منافع حاصل از بزهكاری را در برداشته باشد. تغییر شرایط و وضعیت در زما ن ها و مكان های خاص می تواند به شكل قابل ملاحظه ای در كاهش آمار جرایم مؤثر باشد. یکی از مهم ترین ابزار برای شناسایی و درك الگوهای مكانی وقوع جرم سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) می باشد.

با کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی می توان به دنبال شناسایی کانون های جرم خیز و واکاوی شاخص های موثر بر وقوع جرم پرداخت. GIS ارتباط بین جرم و محیط را کشف می کند و به تشخیص مظنونین بالقوه برای افزایش بازجست کنندگان در این زمینه، زمانی که هیچ مدرکی وجود ندارد، کمک می کند.

GIS نقشه های تولید شده را برای یکپارچه کردن و دسترسی به میزان بزرگی از اطلاعات بر پایه مکان به کار می برد و به عاملان برقراری امنیت و مداخله گران اجتماعی در مواقع اضطراری این امکان را می دهد که به طور موثر برای پاسخ به موارد اضطراری، تعیین اولویت های اتفاقات، تجزیه و تحلیل اتفاقات گذشته و پیش-بینی اتفاقات آینده برنامه ریزی کنند. همچنین می تواند برای دریافت اطلاعات بحرانی به پاسخ دهندگان موارد اضطراری به محض اعزام یا زمانی که برای کمک به برنامه ریزی تاکتیکی و پاسخ به یک رویدادی در مسیر قرار دارند، استفاده شود. تهیه نقشه های جرم همچنین می تواند تلاش های مقابله با جرم را بهبود بخشد و نقش مهمی در فرایند های کاهش جرم بازی کند و به عاملان برقراری امنیت کمک کند تا از شهروندان به طور موثری محافظت کند. در نهایت GIS پاسخی مناسب برای تعدادی از سوال های ضروری برای گسترش یک استراتژی موفقیت آمیز کنترل جرم و جنایت خواهد بود. در ادامه تعیین الگوی توزیع فضایی جرایم یا شناسایی کانون های جرم خیز با دو روش متفاوت درون یابی و تخمین تراکم کرنل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در خصوص شهر اهواز نشان داده می شود.

شناسایی کانون های جرم خیز شهر اهواز(کشتکار،1393)

---

منابع

از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: محدوده كلانتری های 15 و16 )
1- اشنایدر، ریچارد، کیچین، تد (1387)، برنامه ریزی (شهری) برای پیشگیری از جرم، ترجمه فرزان سجودی، تهران، سازمات تحقیقات و مطالعات ناجا (نشر اصلی اثر 2002).
2- بیات رستمی، روح اله، کلانتری محسن، حسنی، سعید (1389)، توانمند سازی معابر و محلات شهری در برابر بزهکاری از طریق طراحی محیطی (CPTED)، دومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
3- حبیب زاده، محمد جعفر، شریفی، محسن، صادقی، یداله (1391)، تحلیل اثرگذاری راهبردهای نظریه CPTED بر کاهش وقوع جرایم، مورد مطالعه میدان های مهم شهر تهران.
4- رحیمی نادر، حسین (1385)، تحلیل فضایی جرم در شهر کرج (Gis) پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
5- شامانی، محمد علی (1389)، جرم چیست؟، ماهنامه رشد، شماره 87.
6- طاهرخانی، حبیب اله (1381)،طراحی شهری: فضاهای قابل دفاع شهری، مدیریت شهری، شماره 9.
7- عبادی نژاد، علی، ذوقی، لیلا، رفیعی، عزیز، قبادی، عباس (1388)، رابطه بین عوامل جغرافیایی و نظم و امنیت اجتماعی، فصلنامه علمی پژوهشی انتظامی اجتماعی، 1 (2).
8- کامران، حسن و علی شعاع بر آبادی (1388)، بررسی امنیت در شهرهای مرزی مطالعه موردی؛ شهر تایباد، فصلنامه جغرافیا، دوره جدید، سال هشتم، شماره 25.
9- کشتکار، لیلا(1393)، واكاوی، شاخص های محیطی-كالبدی موثر در وقوع جرم در شهر اهواز با استفاده
10- کمالی، ماندانا (1390)، طراحی شهری در راستای دستیابی به امنیت شهری- با تاکید بر رویکرد CPTED، نشریه جستارهای شهرسازی، شماره 36.
11- کی نیا، مهدی (1382) مجموعه سه جلدی مبانی جرم شناسی، دانشگاه تهران.
12- گسن، ریموند (1376)، روابط میان پیشگیری وضعی و کنترل بزهکاری، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره 20-19. 1- McCollister, K. E., French, M. T., & Fang, H. (2010). The cost of crime to society: New crime-specific estimates for policy and program evaluation. Drug and Alcohol Dependence, 108(1), 98-109