متغیرهای متعددی در وقوع تصادفات رانندگی نقش دارند. در این ستون سعی خواهیم کرد به صورت تخصصی این متغیرها و عوامل تاثیر گذار در تصادفات رامورد بحث  و بررسی قرار دهیم ویافته های پژوهشی  متعدد در این زمینه ارایه دهیم. امیدواریم این مباحث مدخلی برای ورود متخصصان رشته های یاورانه به مقوله پیشگیری از تصادفات باشد.

پژوهش های زیادی نشان داده است که نگرش های اجتماعی از دیدگاه جامعه شناختی مطرح می شود بیان کننده تمایلات، ادراکات و احساسات فرد هنگام رانندگی در تعامل با دیگران است از قبیل نگرش به قانون، پلیس، تخلف و نیز پرخاشگری، رضایت اجتماعی و درک هویت ملی مذهبی بر تصادفات رانندگی تاثیر گذار هستند(الدبرگ و توربجارن، 2003؛ مردی 1385؛ اسکاگلیون و کاندون 1980، مومنی 1380، رضایی 1384؛ کلانتری و همکاران 1384، علمی 1384، رحمانی فیروزجاه و دیگران 1385، شاکری نیا و محمدپور 1389)

کریستوفل  و همکاران(1996) در پژوهشی با عنوان عوامل روانی- اجتماعی در جراحات عابر پیاده در کودکان 5 تا 12 سال به این نتیجه رسیدند که که عوامل فیزیکی، استرس خانوادگی و حمایت خانوادگی کم در تصادفات کودکان عابر پیاده نقش دارد. پژوهش اندرالیتونه و همکارن (2011) با عنوان نگرش نوجوانان به رفتارهای رانندگی خطرناک: اهمیت عوامل روانشناختی در نمونه ای از نوجوانان لیتوانیایی نشان داد که شدت رفتار رانندگی خطرناک در گروه پسران بیشتر از دختران بود. علاوه بر این نوجوانانی که دوستان مشکل آفرین بیشتری داشته و گرایش های مادی گرایانه بیشتری داشتند، قصد رفتار رانندگی خطرناک بیشتری داشتند.

جیمز(2000)  رانندگی را رفتار پیچیده ای  می داند که از سه مولفه شناختی، عاطفی و حسی حرکتی تشکیل شده است که شامل ارزیابی نادرست خطر، رشد اخلاقی پایین و خودمحوری ، باارزش دانستن رقابت ، برتری طلبی و قلمرو طلبی در رانندگی، پذیرش اجتماعی خطر کردن و پرخاشگری، بی احترامی و بی طاقتی، خطای ادراکی در تخمین سرعت و فاصله و لغزش یا کاستی در عملکرد می شود.

پژوهش های مختلف نیز نشان می دهد که نگرش های فرد نسبت به قوانین، تخلف رانندگی، ابزارهای کنترل، دیدگاه فرد نسبت به سرنوشت و نیز هنجارهای غیر رسمی، میزان آگاهی شخص نسبت به قوانین رانندگی به عنوان خرده نظام فرهنگی یک جامعه در حوزه رانندگی با میزان تصادفات رابطه دارد (ویلیامز، 1987؛ رز و گونزالس، 1988؛ هایدن، 1989 به نقل از فیروزجاه و همکاران ، 1385) در مطالعه ای که توسط عبدالشاکر و فاجی (2011) با عنوان تاثیر متغیرهای روانشناختی در رفتارهای خطرناک رانندگی موتورسواران در مسیرهای مختلف موتورسیکلت ها انجام شد نتایج آن نشان داد که متغیرهای مختلفی از جمله تمایل به سرعت، نگرش، کنترل رفتاری ادراک شده، الزامات اخلاقی،  ادراک خطر، ترس از دستگیر شدن، ادراک رفتارهای دیگران در رفتارهای خطرناک رانندگان موتورسیکلت موثر هستند.
پژوهش ون در هالست، میجمن و روتن گاتر (2001 ) نشان داد که در کنار خستگی، فکر کردن درباره انجام فعالیتی به هنگام رانندگی و استفاده از موبایل نیز از جمله عوامل خطرساز در رانندگی هستند. این یافته ها در مطالعات دیگر (بان و همکاران، 2005؛ فلیپ و همکاران، 2005).  نیز تایید شده است.

داهرتی  و همکاران(1998) در پژوهشی نشان دادند که عابر پیاده، زمان روز، و زمان هفته بر میزان تصادفات  تاثیر دارد.

شمس وهمکاران(1389) در پژوهشی با عنوان دیدگاه رانندگان تاکسی شهر تهران درباره رفتارهای خطرناک رانندگی با یک پژوهش کیفی نشان دادند که رانندگان اعتقاد داشتند که با افزایش توجه و تمرکز در حین رانندگی، رانندگان رفتارهای خطرناک کمتری انجام خواهند داد. اکثر آنها به نقش استفاده از پیام های ترغیب کننده برای افزایش توجه رانندگان تاکسی به رانندگی و یادآوری محتوای پیام ها از طریق نصب برپسب های حاوی پیام و کمک گرفتن از سرپرستان هر خط به عنوان رهبران فکری، اعتقاد داشتند.

خیرآبادی بوالهری(1390) در پژوهشی مروری به عوامل انسانی(روانی و جسمی) ای مانند عوامل ادراکی و حسی، عوامل مربوط به فیزیکی و فیزیولوژیک راننده، آگاهی و عوامل مهارتی، شخصیت و نگرش ایمنی، قضاوت نادرست و تصمیم گیری پر خطر  اشاره کرده اند.

مطالعه باقری خلیلی و شیخ الاسلامی (1390) با عنوان تحلیلی بر پژوهش های انجام شده در زمینه عوامل موثر بر وقوع تصادفات در راه های برون شهری نشان داد که عوامل جاده، وسایل نقلیه، عوامل انسانی و محیط با تاثیرات متقابل بر یکدیگر در وقوع حوادث ترافیکی موثر بوده و اگر یکی از این عوامل دچار ناپایداری شود، این چرخه دچار تزلزل شده و تشدید این ناپایداری باعث وقوع تصادف می شود.

طبیبی و هاشمیان(1390) در پژوهشی با عنوان نگرش رانندگی با سرعت غیر مجاز در افراد نوجوان به این نتیجه رسیدند که متغیر ارزیابی نوجوان نسبت به ارزیابی پیامد رفتاری رانندگی با سرعت غیر مجاز تنها متغیری بود که از بین باورهایی که تئوری رفتار برنامه دار می سنجید توانست پس از کنترل واریانس سایر متغیرها همچنان معنادار باقی بماند.  متغیر ارزیابی پیامد توانست 66 درصد از واریانس قصد افراد برای رانندگی با سرعت غیر مجاز را توضیح دهد. نوجوانانی که از رانندگی با سرعت غیر مجاز  بیشتر لذت می بردند و فکر می کردند که برایشان منفعت دارد، کمتر انگیزه رعایت سرعت مجاز را داشتند. از کاربردهای ضمنی نتایج این پژوهش می توان پیشنهاد داد طراحی برنامه های آموزشی با هدف اصلاح باورهای رانندگان نوجوان نسبت به پیامدهای رفتاری رانندگی با سرعت غیر مجاز است. جمع بندی پژوهش های انجام شده در زمینه نگرش و تصادفات رانندگی

پژوهش های انجام شده در زمینه نگرش و تصادفات رانندگی در داخل و خارج از کشور نشان می دهد که نگرش نوجوانان نسبت به رانندگی به عنوان عاملی که سبک رانندگی آن ها را تعیین می کند مطرح شده است. سبک راننندگی یعنی شیوه ای که فرد انتخاب می کند که رانندگی کند. به صورت کلی عوامل نگرشی مختلفی مانند ارزیابی مثبت یا منفی از انجام رفتار، تصور فرد از فشار اجتماعی در رابطه با انجام کار، تصور فرد از آسانی یا دشواری انجام کار، تصور فرد از این که چقدر افراد مهم در زندگی این کار را انجام می دهند و تصور فرد از اینکه چقدر افراد مهم در زندگی آن رفتار را انجام می دهند، می تواند عواملی باشد که با تصادفات رانندگی در ارتباط است. همچنین دیدگاه های فرد نسبت به شرنوشت خویش نیز عاملی است که در تصادفات نقش دارد.

"نگرش و تصادفات رانندگی"

دکترسیامک طهماسبی- روان شناس

دکترسیدمحمدحسین جوادی- مددکار اجتماعی