براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در ۸ ماه اول سال 1392، ۱۴ هزار و ۹۷۷ نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند. به نوشته ایلنا این آمار در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته، ۱۳ درصد کاهش یافته است با این حال روزانه بیش از ۶۰ نفر در حوادث رانندگی در سراسر کشور جان می بازند
فوت ناگهانی ۶۰ نفر طی روز در کشور و از دست دادن این عزیزان حکایت تلخی است که سلامت روانی تعداد زیادی از هموطنانمان را به خطر می اندازد.

تجربه تلخ یک سانحه رانندگی و مصدومیت یا فوت ناگهانی عضوی از خانواده روزانه زندگی دسته بزرگی از ایرانیان را تحت الشعاع قرار می دهد که ابعاد گسترده آن تا پایان عمر با آن ها همراه خواهد بود. به راستی تصادف و تبعات ناشی از آن با سلامت روان ما چه می کند و حضور در یک صحنه تصادف ، مصدوم شدن یا فوت یکی از عزیزان در یک سانحه رانندگی سلامت روان ما را تا چه میزان تحت تاثیر قرار می دهد؟
 
● بهداشت روانی سوانح

بهداشت روانی سوانح، دانشی است که برای کمک به آسیب دیدگان و مردم در معرض خطر و کمک به امدادگرانی که به یاری آن ها می شتابند، شکل گرفته است تا خود را با شرایط غیرعادی سازگار کنند و بتوانند بر مشکلات روحی و روانی غلبه کنند تا اختلالات روان شناختی بروز پیدا نکند
فرهاد شرف پور کارشناس امداد و نجات حوادث و سوانح کشور با بیان این مطلب به فارس می گوید: پس از وقوع سوانح، واکنش های روان شناختی مردم در مراحل مختلف ، متفاوت است. واکنش های روانی افراد را می توان در ۵ مرحله تقسیم بندی کرد. مرحله تماس، مرحله قهرمان گرایی، مرحله شادمانی، مرحله سرخوردگی و تجدید.آشنایی امدادگران و مسئولان ذی ربط از این مراحل و نحوه صحیح برخورد با آسیب دیدگان، باعث جلوگیری از بروز پیامدهای منفی روان شناختی در این افراد می شود.
 
● اختلالات اضطرابی ناشی از سوانح

اختلالات اضطرابی جزو شایع ترین اختلالات روانی است که نه فقط در کشور ما بلکه در تمامی جوامع وجود دارد. یکی از این اختلالات PTSD یا استرس حاد پس از حادثه است که در مورد افرادی که با یک سانحه رانندگی یا بلایای طبیعی روبه رو شده اند، رخ می دهد.
دکتر حمید یوسفی روان پزشک با بیان این مطلب به خراسان می گوید: افرادی که دچار این اختلال می شوند ۳ دسته علایم عمده دارند، دسته اول این علایم تحریک بیش از حد به هر نوع محرک، بی قراری شدید و اضطراب زیاد است. ممکن است از یک صدای در، یا ترمز خودرو، زنگ تلفن همراه یا هر سر و صدای دیگری به شدت عصبی و بی قرار شوند.

علاوه بر این یادآوری خاطره صحنه تصادف دسته دوم علایم مربوط به این اختلال است. کافی است فرد صحنه ای شبیه اتفاقی که رخ داده است را ببیند تا یک بار دیگر تمام خاطرات تلخ تصادف برای وی تکرار شود و به نوعی آن را دوباره تجربه کند. در این حالت فرد آنچه را فراموش کرده بود به خاطر می آورد و تمام خاطرات تلخ پیش چشمش زنده می شود. گاهی فرد در خواب به صورت مکرر حادثه رخ داده را می بیند یا کابوس می بیند و پس از بیدار شدن ممکن است علایم اضطرابی از خود نشان دهد. اما علامتی که تشخیص ابتلا را قطعی می کند. پرهیز از حضور در موقعیت های مشابه در طول زمان است. راننده ای را تصور کنید که تصادف سختی داشته و ماه ها پس از گذشت حادثه نمی تواند رانندگی کند.

گاهی فرد به محض سوار شدن به هر وسیله نقلیه ای دچار بی قراری و تحریک پذیری بیش از حد می شود زیرا در شرایط مشابه یاد خاطره تلخ تصادف می افتد. نکته این جاست که این علایم باید حداقل یک ماه در فرد وجود داشته باشد که تشخیص قطعی PTSD داده شود. همچنین این اختلال در تمام افرادی که درگیر یک سانحه رانندگی بوده اند، بروز پیدا نمی کند و علت بروز آن به متغیرهای محیطی و ویژگی های شخصیتی بستگی دارد.

بعضی افراد ممکن است صحنه های ناخوشایند را بهتر و شفاف تر از دیگران در ذهن خود ثبت کنند در صورتی که بعضی راحت تر می توانند با آن کنار بیایند و خاطرات تلخ را فراموش کنند. دکتر یوسفی ادامه می دهد: حتی تماشای یک صحنه تصادف ممکن است برای افرادی که زمینه اختلالات اضطرابی دارند، مشکل ساز شود و تحریک پذیری و بی قراری آن ها را افزایش دهد. این که بسیاری از شهروندان به تماشای صحنه تصادف می روند کار بسیار نادرستی است و توصیه اکید ما این است که فقط به هنگام ضرورت و برای کمک احتمالی به مصدومان می توان به صحنه تصادف نزدیک شد در غیر این صورت باید از نزدیک شدن به ویژه کودکان، زنان و سالمندان به صحنه تصادف جلوگیری کرد.

● نیازهای بازماندگان سوانح
 
نتایج مطالعات نشان می دهد که شایع ترین مشکلات بیشتر بازماندگان حوادث یادآوری مکرر صحنه حادثه و تصادف در خواب یا بیداری ، احساس ناامیدی و غم، تحریک پذیری و عصبانیت، نگرانی از وضعیت جدید و وحشت به علل مختلف است. شرف پور ادامه می دهد: بر این اساس اصلی ترین نیازهای بازماندگان شامل دریافت اطلاعات صحیح درباره حادثه ، کمک های روحی و روانی، شرکت در امدادرسانی، دیدن جنازه توسط بستگان نزدیک، برگزاری مراسم عزاداری، اجبار نکردن فرد برای ترک فوری صحنه تصادف، داشتن اختیار برای انتخاب محل سکونت پس از فوت عزیزان در تصادف و حضور در جمع آشنایان و بستگان می شود.

بدیهی است برای تامین سلامت روانی بازماندگان توجه به نیازهای آنان و انجام اقداماتی برای رفع مشکلات آن ها ضروری است.همچنین دکتر یوسفی با اشاره به این که بازماندگان حوادث نباید به حال خود رها شوند زیرا در صورت ماندگار شدن اختلالات اضطرابی احتمالی ممکن است از نظر روانی به شدت آسیب ببینند، تاکید می کند: حضور گروه مشاوره برای حمایت روانی از بازماندگان و استقرار گروه های ویژه در مراکز اورژانس و بیمارستان های امدادرسان، می تواند به آن ها کمک زیادی کند.
مصدومان تصادفات رانندگی فقط صدمه جسمی ندیده اند بلکه صدمه روحی جدی دیده اند و در صورتی که به موقع مورد حمایت قرار نگیرند، به اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب مبتلا می شوند. طبیعی است که نمی توان توقع داشت یک امدادگر یا مشاور نقش روان شناس یا روان پزشک را ایفا کند اما حضور به موقع امدادگر یا مشاور در اورژانس می تواند بار سنگین فردی را که عزیزانش را از دست داده است، کم کند.

بدیهی است که روان پزشک و روان شناس در مراحل بعدی می توانند با مشاوره های تخصصی ، اختلال افسردگی ، تحریک پذیری ، بی قراری و دیگر علایم PTSD فرد را درمان کنند.به گفته این روان پزشک تعداد زیادی از بازماندگان حوادث دچار استرس حاد با علایمی مشابه PTSD شامل افسردگی ، غم شدید و ناامیدی می شوند و پس از گذشت زمان این علایم به خودی خود بهبود پیدا می کند. معمولا این دسته از افراد به تجویز دارو نیاز پیدا نمی کنند و در مراجعه یک یا چند مرتبه ای به روان شناس به زندگی عادی برمی گردند.در صورتی که اختلال PTSD کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد ، فرد نیاز به داروهای آرام بخش پیدا می کند و زندگی اش با سانحه تصادف به ۲ بخش قبل و بعد از حادثه تقسیم می شود.
 
● وابستگی به موادمخدر یکی از پیامدهای جدی سوانح رانندگی است

یکی از پیامدهای شایع اختلال استرس حاد پس از سانحه وابستگی به مواد است که در دسته ای از افراد که به موقع تحت حمایت های روانی قرار نمی گیرند، بروز پیدا می کند. دکتر حمید یوسفی روان پزشک با بیان این مطلب به خراسان می گوید: دسته بزرگی از بازماندگان حوادث دچار افسردگی و غم و ناامیدی می شوند. عده ای هم برای تسکین آلام روحی و روانی خود به سوء مصرف موادمخدر رو می آورند و این مشکل بیشتر در میان مردان شیوع دارد.
همچنین ممکن است عده ای از آن ها پس از طی دوره شدید افسردگی درمان نشده به افکار خودکشی یا آزار رساندن به بدن خود گرایش پیدا کنند. این پیامدها که به خودی خود بسیار نگران کننده و صدمه زننده است، با کمک گرفتن از مشاوره و مراجعه به روان پزشک قابل پیشگیری است.