هر ساله بر اثر وقوع بلایا و حوادث طبیعی و غیرطبیعی میلیون ها انسان به کام مرگ کشیده می شوند و به‌ رغم تلاش های فراوان مجامع علمی و بین‌المللی در جهت کاهش و کنترل بلایا و حوادث فاجعه‌آمیز متأسفانه این روند به شکل چشمگیری سیر صعودی داشته و بر شمار قربانیان افزوده است (رمضانی گورابی و همکاران،1391: 42). به گزارش نهاد اسکان بشر سازمان ملل متحد در دهه ی اول قرن بیست و یکم، حدود 200 میلیون نفر بر اثر بلایای طبیعی چون سیل و زلزله جان خود را از دست داده اند(Comfort,2007: 170). بلایای طبیعی اصولاً ماهیتی پیچیده دارند و در شرایط کنونی بسیاری از آن‌ها خارج از کنترل انسان به نظر می‌رسند؛ اما میزان آسیب‌پذیری نتیجه عملکرد عوامل انسانی است.

کشور ایران نیز به دلیل مستعد بودن شرایط جغرافیایی و فقدان عدم مدیریت جامع و عدم رعایت آستانه های محیطی به ‌عنوان یک کشور پرخطر به شمار می رود به‌طوری‌که جزء 10 کشور بلاخیز جهان قرارگرفته است (رمضانی و ابراهیمی،1388: 136-137) و بر اساس آمارهای منتشر شده از 40 نوع بلاياي طبيعي كه در جهان رخ مي دهد 31 مورد آن در ايران به وقوع مي پيوندد.

با توجه به رخداد این حوادث و در نتیجه تلفات بی-شمار، بایستی اذعان داشت علی رغم پیشرفت های شگرف در زمینه های متعدد به خصوص تکنولوژیکی باز، هنوز انسان در برابر چنین خطراتی عاجز مانده است (بهزاد فر و شایان نژاد،1391: 9). این مساله عمده، بسته به ساختار اجتماعی جامعه از لحاظ نوع طبقات اجتماعی و مکان هایی که در آن اتفاق می افتد، می تواند تاثیرات جبران ناپذیر روحی، روانی، جسمی و مالی را بر ساکنان تحمیل کند(Crandall et al.2010). به نظر می رسد از طریق برنامه ریزی صحیح و استفاده از شیوه ها و ابعاد جدید مدیریتی می توان از پیامد های گوناگون آسیب ها و خسارت های ناشی از وقوع بلایای طبیعی کاست. به همین دلیل کاهش خسارت ها و آسیب های مربوط به بحران ها و بلایا نیازمند مدیریت است، که از طریق مجموعه فعالیت های پیوسته و مداوم(تسلیمی،1384: 15) و سیستمی منسجم با بهره گیری از علوم، تکنولوژی و برنامه ریزی برای پیشگیری از بحران، آثار آن کاهش می یابد و آمادگی لازم برای مقابله حاصل می شود( درابک و جی هواتمر، 1383: 2). مدیریت بحران

مديريت بحران فرایندی پویا در قالب اقداماتی سنجیده می باشد که پیش از وقوع بحران( برنامه ریزی و آماده-سازی)، در زمان وقوع بحران (کمک به آسیب دیدگان و امداد رسانی) و بعد از وقوع بحران ( بازسازی و ترمیم) انجام می شود(Darbek,1990). مدیریت بحران در واقع پیشگیری، برنامه ریزی و ارزیابی برای کاهش و به حداقل رساندن عواقب احتمالی بحران هاست(Marwiz et al, 2008 : 93) که از طریق برنامه ریزی امکان پذیر می شود (Jaques, 2007: 148). مدیریت بحران به عنوان تخصصی علمی و کاربردی، مستلزم برخورداری از مهارت ها، ابزار ها و عوامل گوناگونی است. یکی از ابزار های مهم مورد استفاده در زمینه مدیریت بحران نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) می باشد. سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و مدیریت بحران

GIS مخفف Geographic Information System به معنی سیستم اطلاعات جغرافیایی هست. سیستم اطلاعات جغرافیایی عبارت است از: یک نظام منسجم از سخت‌افزار، نرم‌افزار و داده‌ها که امکان میدهد داده‌های وارد شده به رایانه، ذخیره، تجزیه‌وتحلیل، انتقال، ارزیابی و بازیابی شده و به صورت اطلاعات نقشه‌ای، جدولی و مدلی از پهنه‌های جغرافیایی منتشر شوند (مخدوم و دیگران، 1380: 27).

همانطور که در تعریف مدیریت بحران گفته شد مجموعه اقدام هایی است که قبل از وقوع، در حین وقوع و بعد از وقوع بحران، جهت کاهش هر چه بیشتر آثار و عوارض آن انجام می گیرد. اما متاسفانه در برخی از کشورها نظیر کشور ما مدیریت بحران تنها پس از وقوع بحران اعمال می‌گردد و با توجه به این که ایران به شدت از مسایل و مشکلات فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از بلایای طبیعی رنج می‌برد، به نظر می‌رسد سیستمی یکپارچه که بتواند سرعت و کیفیت تصمیم گیری‌های معطوف به حوادث را افزایش دهد و با ارائه اطلاعات صحیح و کاربردی، بر تصمیم گیری‌ها در مواقع لزوم اثر بگذارد ضروری است .

سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) محیطی ایده آل برای برنامه ریزی است و می تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند جهت ارزیابی ریسک بلایای طبیعی همچون زلزله، سیل، خشکسالی، طوفان، زمین لغزش و ... بکار گرفته شود به این معنا که با طبقه بندی تجزیه وتحلیل داده ها و ارائه نقشه های گرافیکی میزان خطر وخطر-پذیری را در طیف گسترده ای بدست آورد.

مدیریت بحران با استفاده از این نقشه ها می تواند مکان و تشخیص میزان و قدرت تخریب را بشناسد و همچنین  جهت مقابله با آن قدرت تصمیم گیری و برنامه ریزی و امکانات و ابزار و تجهیزات مورد نیاز و راهکارهای مقابله با آن را پیدا کند. استفاده مناسب از زمان و مکان بعمل آورد. در نتیجه اثرات خسارات را کاهش دهد. ازجمله کاربرد های اساسی GIS در مرحله پیش از بحران تهیه نقشه های پهنه‌بندی خطر است.

تهیه نقشه های پهنه بندی میزان خطر در خصوص زمین  لغزش ها

صدمات و خسارات ناشی از زمین‌لغزش ها، امری مهم و قابل ملاحظه است که متأسفانه در اغلب موارد نادیده گرفته می‌شود. برای پیشگیری از خسارات و تلفات و یا حداقل کاهش گستردگی و دامنه آن، شناخت مناطق ناپایدار ضروری است. با شناخت مناطق با خطر نسبی بالا و پیش‌بینی‌های قبلی می توان از بروز تلفات و خسارات مستقیم و غیرمستقیم پیشگیری نمود و مانع از اتلاف سرمایه های ملی شد. بدین گونه که این اقدام به مدیران شهری و روستایی این امکان را می دهد که با اقدامات پیشگیرانه شامل شناسایی محدوده های خطر وقوع زمین‌لغزش، ارائه راهکارهایی برای ایمن‌سازی مناطق مسکونی، تأسیسات روبنایی و زیر بنایی تصمیمات لازم را برای توسعه فیزیکی صحیح مراکز شهری و روستایی فراهم کنند. بعلاوه با انتقال و جابجایی محدوده هایی که در معرض خطر وقوع زمین‌لغزش قرار دارند، در راستای کاهش خطرات احتمالی تصمیمیات لازم را در مناطق شهری و روستایی اتخاذ نمایند.

به همین منظور ابتدا به شناسایی هر یک از عوامل موثر بر وقوع زمین لغزش در مناطق مورد مطالعه پرداخته و نقشه هر یک از شاخص ها تهیه و در نتیجه همپوشانی شاخص های موثر نقشه نهایی با توجه به وزن هر شاخص در پنج کلاس بسیار کم خطر، کم خطر، خطر متوسط، پر خطر و بسیار پر خطر  تهیه می گردد.

---

منابع

1.     بهزادفر، مصطفی، شایان نژاد، عباس(1391)، ارزیابی میزان آسیب پذیری ناشی از عامل دسترسی در هنگام وقوع زلزله ( مطالعه موردی: محدوده مرکزی شهرداری منطق 6 تهران)، دو فصلنامه نقش جهان، شماره 3.
2.    تسلیمی، عباسعلی(1390)، تاملی بر ضرورت های مدیریت بحران و مدیریت کاهش خطرپذیری زلزله، فصلنامه علمی تخصصی دانش مدیریت بحران، سال اول، شماره 1، دوره پاییز، صص 15-38.
3.    درابك. اي، توماس و جي هواتمر، جرالد(1383)، مديريت بحران، اصول و راهنماي عملي براي دولت هاي محلي، انتشارات شركت پردازش و برنامه ريزي شهري وابسته به شهرداري تهران، تهران.
4.    رمضانی گورابی، بهمن، حضوری، احمد، رضایی، پرویز (1391)، پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در دهستان مرکزی شهرستان ماسال در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال پنجم، شماره 18، صص 23-34.
5.    رمضانی، بهمن، ابراهیمی، هدی (1388)، زمین‌لغزش و راهکارهای تثبیت آن، فصلنامه جغرافیایی آمایش، شماره 7، صص 129-139.
6.    مخدوم فرخنده، مجید و دیگران (1380): ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی، مؤسسه چاپ و دانشگاه تهران. 1-    Comfort, L.K. (2007). Crisis management in hindsight: Cognition, communication coordination and control. Public Administration Review.vol. 67.
2-    Crandall, R., Parnell, J. A., & Spillane, J. E. (2010). Crisis management in the new strategy landscape. Thousand Oaks, CA: Sage Publications
3-    Darbak, Thomas E. (1990). Emergency Management: Strategies for Maintaining Organizational Integrity, New York: Springer-Verlag.
4-    Jaques, Tony, 2007, Issue Management and Crisis Management: An integrated, Non-linear, Relational Construct Original Research Article Public Relations Review, 32(2), PP. 147-157.
5-    Marwitz, Steve, Neil Maxson, Bill Koch, Todd Aukerman, Jim Cassidy, David Belonger, 2008, Corporate Crisis Management: Managing a major crisis in a chemical facility, Journal of Hazardous Materials, 159(1), PP. 92-104.