اقدامات مددکاری اجتماعی  در حیطه صنعت - همانطور که ذکر شد، مددکاری اجتماعی در محیط های کاری، پلی است بین مدیریت و سرمایه انسانی شاغل در سازمان. به همین جهت برنامه های کمک به همکاران ( EAPs) با در نظر گرفتن نیاز مشترک هر دو گروه کارفرمایان و همکاران از نیازهای ضروری محیط های کاری در دنیای امروز و بخش اجتناب ناپذیر اقدامات مددکاری اجتماعی در سازمان است.

از یک سو بررسی، شناخت، ارزیابی و ارایه راهکار در خصوص مسایل شخصی و نیازهای همکاران که تاثیر گذار بر عملکرد سازمان نیز خواهد بود؛ منجر به افزایش بهره وری سازمان خواهد شد و از سوی دیگر آسیب شناسی مسایل و معضلات فراگیر در محیط کار و ارایه راهکارهای اصولی و علمی منجر به حفظ منافع سازمان در بلند مدت خواهد شد. در این راستا به منظور ارایه خدمات مددکاری اجتماعی در صنعت توجه به سطوح ارایه خدمات شامل، اطلاع رسانی و آگاه سازی، ارایه خدمات و مداخله و قادرسازی یا بازتوانی ضروری است.       

اقدامات مددکاری اجتماعی در صنعت با بهره گیری از سطوح مطروحه و در قالب روش های مستقیم شامل مددکاری اجتماعی کار با فرد ، مددکاری اجتماعی کار با گروه، مددکاری اجتماعی کار با جامعه و روش های  غیر مستقیم شامل مدیریت موسسات رفاهی، تحقیقات اجتماعی و اقدام اجتماعی به شرح زیر صورت می پذیرد :

مددکاری اجتماعی کار با فرد :

خدمات مددکاری اجتماعی فردی در محیط های صنعتی – سازمانی، ویژه آن دسته از سرمایه انسانی سازمان ها است که با مشکلات فردی (مشکلات روحی – روانی، جسمانی، مالی )، خانوادگی ( اختلافات خانوادگی )، حقوقی ( مسائل دادگاهی)،  ارتباطی ( ارتباط با همکاران، ارتباط با مدیریت، ارتباط با فضای کار) و ... مواجه هستند و این مشکلات منجر به عدم سازگاری آنها با محیط و کاهش بهره وری می شود. به همین منظور فرد برای کاهش آثار منفی این مشکلات و در نهایت حل آن ها نیازمند راهنمایی، حمایت و کمک حرفه ای مددکار اجتماعی است.

کاربرد این روش در مددکاری اجتماعی صنعتی، به طور موثر در دو سطح می باشد:

1-     چالش هایی که به علت تنظیم زندگی خانوادگی و عوامل روانی، اقتصادی و فرهنگی رخ می دهند.
2-     چالش هایی که به علت تنظیم زندگی کاری، مشکلات محیطی، ساختار سازمانی، برنامه ها و ... رخ می دهند.

در این راستا، برخی از خدمات مددکاری اجتماعی فردی شامل مواردی به شرح زیر می باشد:

-    برنامه ریزی جهت ارایه خدمات مشاوره ای و راهکارهای کاربردی در حوزه فردی، خانوادگی، حقوقی و ....
-    بررسی مشکلات مالی و روحی – روانی ناشی از بیماری، فوت، از کارافتادگی، حوادث طبیعی و غیر مترقبه همکاران و خانواده آنها.
-    انجام بازدید از منازل، بیمارستان ها و مراکز نگهداری همکاران نیازمند به یاری؛ به منظور عیادت، دلجویی و تلاش برای کاهش یا رفع مشکل آن ها.
-    ارایه خدمات مشاوره و پیگیری در موارد بروز مشکلات و دشواری های نشات گرفته از محیط کار.
-    بررسی وضعیت همکاران ناسازگار و ریشه یابی علل مشکلات و کژ رفتاری های آنان؛ انجام اقدامات و ارجاعات صحیح به منظور اصلاح و بازتوانی آنها برای ایجاد سازگاری با قوانین سازمان.
-    ارایه خدمات مشاوره به مدیران در موارد بروز مشکلات فردی و اجتماعی تاثیر گذار بر عملکرد افراد در محیط کار.

مددکاری اجتماعی کار با گروه :

ارائه خدمات مددکاری اجتماعی گروهی به افراد به منظور رشد استعدادها، ظرفیت ها و قابلیت ها با بهره گیری از روابط و فعل و انفعالات گروهی است تا اعضاء سازمان قادر شوند بر مسایل و مشکلات خود فائق آمده، به نحو مطلوب تری از عهده وظایف و مسئولیت های فردی و اجتماعی برآیند. در مددکاری اجتماعی صنعتی می توان از تعامل گروهی به عنوان ابزار موثری برای کمک به همکاران در درک خود و بهبود ارتباط آنان با اطرافیان و از تکنیک های کار گروهی در موارد زیر استفاده کرد:

-     دستیابی گروه به خودکارآمدی بهینه و نیز به اهداف خود از طریق توسعه هماهنگ فرایند کار گروهی.
-    موقعیت های مشورتی همانند حضور در کمیته های گوناگون، جلسات، مذاکره های جمعی، اقدامات توسعه ای برنامه های رفاهی داخل و خارج محیط کار و ....
-    برنامه های آموزشی برای همکاران در معرض خطر؛ مانند افرادی که با استرس شغلی، مشکلات خانوادگی و زناشویی، خستگی و ... مواجه هستند. برخی از خدمات مددکاری اجتماعی گروهی شامل مواردی به شرح زیر می باشد:

-    شرکت در گروه های کاری مختلف شامل، گروه های انجام پروژه های مرتبط با تعالی سازمان و توسعه سرمایه انسانی.
-    نظارت بر اجرای آموزش عملی مددکاران اجتماعی صنعتی- سازمانی.
-    برگزاری جلسات گروهی به منظور بررسی و دستیابی به راهکارهای عملیاتی در خصوص مسایل و مشکلات همکاران در محیط کار.
-    برگزاری دوره های آموزشی در قالب آموزش های گروهی در خصوص مدیریت استرس، مهارت های زندگی و ....
-    گسترش ارتباطات بین فردی و کنش های متقابل مناسب در گروه ها.
-    کمک در جهت اجتماعی شدن (فرهنگ پذیری) و اتخاذ راهکارهای گروهی.

مددکاری اجتماعی کار با جامعه :

در مددکاری اجتماعی جامعه ای، مددکار اجتماعی به حصول درک کلی جامعه ای که سازمان در آن قرار دارد کمک می کند. شناخت نسبت به منابع منجر به بهره مندی اجتماع و سازمان خواهد شد. اگر بخواهیم تعریفی جامع در این زمینه ارائه کنیم میتوان گفت که مددکاری اجتماعی جامعه ای  تلاش سازمان یافته و منظمی است که با بسیج امکانات مادی و معنوی و جلب مشارکت های اعضا سازمان برای تامین نیازهای جمعی و برطرف کردن مشکلات انجام می گیرد. در این حوزه مشکلاتی مانند عدم وجود امکانات اجتماعی، عدم توازن کار و زندگی، تفریح مناسب، امکانات پزشکی و ... مورد توجه مدیران و مددکار اجتماعی می باشد.

در تبیین ویژگی های مددکاری اجتماعی کار با جامعه می توان موارد زیر ذکر کرد :

-    امکان سنجی از منابع بالفعل و امکان یابی از منابع بالقوه چه در درون سازمان و چه در بخش بیرونی با هم فکری و همراهی کلیه اعضای سازمان.
-    آگاهی بخشی و اطلاع رسانی به اعضای سازمان که می تواند بستر ساز تحولات مهم در جامعه هدف باشد.
-    جلب مشارکت آگاهانه و توام با میل و رغبت اعضای جامعه هدف با تقویت احساس مسئولیت همکاران نسبت به وضعیت و شرایط سازمان.
-    توجه همه جانبه به امور اجتماعی که می تواند در قالب یک نیاز و خواسته و انتظار و یا یک مشکل و معضل جمعی خودنمایی کند. در این راستا مشکل یا نیازی اولویت خواهد داشت که بخش بیشتری از جامعه را شامل شود و شرایط برای ورود به آن نیز مهیا باشد.

برخی از خدمات مددکاری اجتماعی جامعه ای شامل مواردی به شرح زیر می باشد:

-    کمک به معرفی ابزارهای پیشگیرانه ( مانند ارتقای سلامت، تشخیص زود هنگام، مواجهه با استرس، آمادگی برای بازنشستگی و ...)
-    طراحی ابزارهای اطلاع رسانی متنوع با هدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی، شغلی، سلامتی و بهداشتی؛ از قبیل اعتیاد، طلاق، استانداردهای محیط کار و ....
-    ارایه راهکارهای عملیاتی در راستای توسعه سلامت جسمی، روحی – روانی، اجتماعی، شغلی، فکری و معنوی. از قبیل:

    ارایه برنامه ریزی آموزشی با هدف توسعه  مهارت های زندگی و شغلی همکاران؛ شامل برگزاری کارگاه های آموزشی، سمینار و سخنرانی.
    تلاش در راستای طراحی و پیاده سازی نظام جامع سلامت.
    تلاش در راستای اشاعه فرهنگ سازمانی و تحقق مسئولیت های اجتماعی فردی همکاران.
    ...

-    ارایه راهکارهای عملیاتی به منظور کاهش تعارضات و کشمکش های میان نسلی و درک نیازها و خواسته های گروه های مختلف در سازمان.
-    ارایه راهکارهای عملیاتی به منظور کاهش و یا رفع مسایل و مشکلات مطروحه توسط همکاران در ارتباط با محیط کار.
-    کمک به گسترش برنامه های رفاهی و تفریحی؛ از قبیل برنامه های راهنمای سفر ،گردهم آیی های ورزشی و ....

مدیریت امور رفاهی

در این روش مددکاران اجتماعی در نقش یک مدیر، مسئولیت سازمان بخشی و برنامه ریزی در تشکیلات اجرایی در زمینه رفاه اجتماعی را بر عهده می گیرند و با مسلح شدن به علم مدیریت از یک سو و تسلط به روش های مددکاری اجتماعی از سوی دگیر سعی می کنند، هدف های سازمان را تحقق بخشند. به عبارت دیگر مدیریت خدمات اجتماعی در مددکاری اجتماعی به دو نوع تقسیم می شود :

-    عام : مدیریت سازمان هایی که به همه اقشار جامعه خدمت می نمایند.
-    خاص : مدیریت سازمان هایی که به گروه های خاص و آسیب پذیر جامعه خدمت می کنند.

در این راستا، مددکار اجتماعی صنعتی با بهره گیری از مبانی مددکاری اجتماعی در مدیریت سرمایه انسانی، قادر است مدیریت کارآمدی نسبت به خود و دیگران اعمال کند.

درخصوص تاثیرات متقابل حرفه مددکاری اجتماعی و مدیریت سرمایه انسانی، توجه به دو حیطه به شرح زیر ضروری است:

-    اشتراک در خط مشی با مدیریت سرمایه انسانی
    هر دو به بررسی انسان و مسائل پیرامون او می پردازند.
    هدف اصلی در هر دو توانمند سازی انسان در همه ابعاد می باشد.
    اهداف فرعی در هر دو شامل مواردی از قبیل؛ ایجاد زمینه های خود اتکایی، توجه به تغییر نگرش فرد نسبت به تغییر سرنوشت، تامین نیازهای مادی و معنوی انسانی، پرورش و توسعه توانایی و انگیزه سرمایه انسانی، آموزش و پرورش توسعه و تکامل استعدادها و مهارت های سرمایه انسانی می باشد.
-    توجه به اصول مددکاری اجتماعی در مدیریت سرمایه انسانی
    ارتباط متقابل بین اصول مدیریت شامل؛ وحدت مدیریت، وحدت فرماندهی، اختیار و مسئولیت، تعادل و کارایی با اصول و ارزش های مددکاری اجتماعی شامل؛ اصل فردیت، مشارکت در مددکاری اجتماعی، رابطه حرفه ای، ارزش اختیار و آزادی انسان، مسئولیت فردی و اجتماعی، ارزش تعادل ( عدالت اجتماعی )، تامین نیازهای انسانی و برخورداری از حقوق مادی و معنوی.
    ارتباط متقابل بین وظایف مدیریت و نقش های مددکاری شامل؛ برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل.

علاوه بر موارد ذکر شده، توجه به اصول و ارزش های مددکاری اجتماعی در تحقق اهداف مدیریتی به صورت عملی در هر سه مرحله مدیریت سرمایه انسانی شامل جذب، توسعه و نگهداشت وخروج، قابل توجه می باشد.

تحقیقات اجتماعی

امروزه پژوهش اجتماعی در نظام های صنعتی با هدف جمع آوری اطلاعات و کسب اطمینان از حقایق مرتبط با مسایل و مشکلات گوناگون در صنعت حائز اهمیت است.  مددکار اجتماعی با انجام امور پژوهشی به درک واقعیت ها در رابطه مدیر – کارمند کمک می کند. دیدگاه یکپارچه مددکاری اجتماعی به منظور خنثی کردن ناکارآمدی همکاران و مواجهه با مسایل چند علیتی نتایج بهتری را نسبت به سایر پژوهش های انجام شده توسط مدیریت به ارمغان خواهد آورد. مددکار اجتماعی حرفه ای با استفاده از مهارت های پژوهش خود و با ارایه راهکارهای مناسب و ممکن، می تواند به مدیریت برای حل مشکلات کمک نماید. برخی از خدمات مددکاری اجتماعی در حیطه تحقیقات اجتماعی شامل مواردی به شرح زیر می باشد:

-    مطالعه عملکردهای اصلی سرمایه انسانی درون سازمان ها، مانند نحوه انتخاب و جذب، چگونگی انجام دوره های کارآموزی و  اندازه گیری عملکرد شغلی همکاران.
-    مطالعه فرایندهایی که رفتارهای کاری بر مبنای آن قرار گرفته اند، مانند انگیزش کار و احساس همکاران وقتی که از کار رضایت دارند/ ندارند و یا کار استرس آفرین می شود.
-    توجه به فرایندهای گروهی در محل کار، مانند روابط موجود بین همکاران و مدیران ارشد در محیط کار و نحوه هماهنگی سرمایه انسانی برای انجام کارها.
-    بررسی شرایط کار، مانند نظام های مورد استفاده برای انجام کار، تاثیر محیط فیزیکی و روانی روی رفتار همکاران و نحوه این تاثیر.

اقدام اجتماعی

در روش اقدام اجتماعی،  مددکاری اجتماعی به صورت سازمان یافته به تجهیز گروه ها به منظور ایجاد تغییرات ساختاری و یا جلوگیری از تغییرات مضر می پردازد. اقدام اجتماعی در قالب سیاست های کلان رفاهی و اجتماعی منجر به شکل دهی مناسب موسسات اقتصادی و اجتماعی، توسعه محیط فرهنگی -  اجتماعی و در نهایت ایجاد زندگی بهتر برای کلیه افراد جامعه می شود. مددکار اجتماعی صنعتی  یافته های خود را درباره مشکلات یا نیازهای گروههای هدف، از طریق ارایه پیشنهاد ، تصویب قوانین ، تدوین برنامه های اجرایی در سطح کلان جامعه و ایجاد تسهیلات جدید به آنها ارایه می نماید.

در واقع اقدام جامعه ای بر سازمان هایی تمرکز می کند که با اتخاذ تصمیمات خصمانه یا عدم اتخاذ تصمیمات لازم توسط نهاد های دولتی یا خصوصی  وضعیتش متاثر شده است . هدف این استراتژی، ارتقاء اقدام جمعی برای به چالش کشیدن فرایندها و ساختارهای اجتماعی-سیاسی و اقتصادی موجود، بررسی و توضیح واقعیت های قدرت شرایط مردم، و در نهایت توسعه هر دو دیدگاه انتقادی از وضعیت موجود و مبانی جایگزین قدرت و اقدام است.

اقدام اجتماعی در سازمان ها در ارتباط با مساله حقوق سرمایه انسانی مطرح می شود. مواردی از قبیل؛ همکاری با سندیکاهای کارگری، کمک به وزارت کار و امور اجتماعی برای تصویب قوانین مورد نیاز امور رفاهی، تلاش برای بهبود وضع بهداشت و رفاه داخل سازمان و یا    شهرک های محل زندگی همکاران در محیط های صنعتی و ....

علاوه بر آن نقش سازمان ها در توسعه پایدار جوامع، منجر به اقدامات گسترده تر در سطح کلان جامعه و تلاش در زمینه رفع نابرابری ها و محرومیت اجتماعی به شرح زیر می باشد :

-    انتقال دانش و ارایه خدمات به سایر سازمان ها و نهادهای جامعه در راستای تعالی سازمانی.
-    تلاش به منظور تقویت تفکر مسئولیت پذیری اجتماعی و ارائه خدمات مناسب در راستای تحقق عدالت اجتماعی و تامین امنیت و رفاه در جامعه.
-    ایجاد بخش مدیریت توسعه سرمایه انسانی در نهادهای صنعتی در راستای ارایه خدمات به همکاران، اجرای الزامات قانونی، مدیریت رفاه و خدمات اجتماعی و ....
-    مشارکت در برنامه های عمومی تامین اجتماعی و خدمات سلامت ملی.

نتیجه گیری

مددکاری اجتماعی صنعتی، روش نظام مند کمک به افراد و گروه ها برای انطباق یافتن بهتر با موقعیت کاری است. چنانچه بپذیریم که صنعت با وجود اینکه حوزه ای سود محور است الزامات اجتماعی نیز دارد؛ مددکاری اجتماعی می تواند نقشی حیاتی در کمک به آن برای رسیدن به اهداف اجتماعی خود ایفا کند. امروزه نه تنها مدیران نگران تولید و فروش کالا و خدمات می باشند، بلکه وضعیت اجتماعی درون سازمان، فرهنگ کار و سلامت روانی سرمایه انسانی هم باعث نگرانی آنهاست. لذا به مهارت ها و آموزش مددکاری اجتماعی در هر دو بخش مهم حوزه صنعت، شامل مدیریت و کار برای حل مشکلات اجتماعی و عاطفی افرادی که در صنعت نقش دارند، بیش از پیش مورد نیاز است.

از سوی دیگر، دامنه وسیعی برای خدمات مددکاری اجتماعی در صنعت وجود دارد. یک مددکار اجتماعی می تواند به همکاران برای غلبه بر مشکلات و تداوم در عمل به عنوان سرمایه انسانی مولد کمک کند. مددکاران اجتماعی آموزش دیده می توانند برنامه های خود را در سطوح توسعه پیشگیرانه و درمان کنندگی ارتقا دهند. لذا سازمان دهی و برنامه ریزی این خدمات در سطوح مختلف نیازمند بررسی اساسی سازمان است. زیرا تنها از طریق یک دیدگاه روشنفکرانه و حساس می توان اهداف مددکاری اجتماعی را با اهداف مدیریت یکپارچه کرد.
علاوه بر موارد ذکر شده، روش های مددکاری اجتماعی مانند مطالعات اجتماعی، کار گروهی ، سازمان جمعی و ... را می توان به طور مثمر ثمر در تجارت و صنعت استفاده کرد. اگر چه هر روشی، مساله متفاوت و خاصی را برای خود دارد، لذا نه تنها یک روش بلکه تلفیقی از تمام روش ها می توانند به مدیران برای حل مشکلات صنعتی کمک کنند.

با توجه به موارد مطرح شده، امروزه جایگاه مددکاری اجتماعی در صنعت هنوز هم واضح نیست و به خوبی تعریف نشده است. مساله این است که صنعت نیازهای خود را در زمینه ای که یک مددکار اجتماعی بتواند در آن به عنوان منبع منطقی انسانی ایفای نقش کند، تعیین نکرده است و مددکاران اجتماعی هم به عنوان افراد متخصصی که در بخش های مختلف صنعت اثر گذار هستند، شناخته نشده اند.

ولی علی رغم موانع، آینده روشنی برای مددکاری اجتماعی در صنعت و تجارت پیش بینی می شود؛ چرا که امروزه مددکاری اجتماعی در حال گسترش تخصص خود در تمام مشاغل و موقعیت های کاری است. هر چند که کاربرد مهارت ها و دانش حرفه مددکاری اجتماعی در این زمینه های غیر رایج به روشی جدید و نوآورانه برای افزایش مولد بودن و موثر بودن سازمانی چالش بزرگی است.

---

منابع

-    جانسون، لوئیز، مددکاری اجتماعی از دیدگاهی جامع، ترجمه محمد حسین بازرگانی، 1379، دانشگاه علامه طباطبائی
-    رنجبر، محمدرضا، کاربرد مددکاری گروهی و جامعه ای در مددکاری اجتماعی ایران، 1391، انتشارات آوای نور
-    زاهدی اصل، محمد، مبانی مددکاری اجتماعی، 1388، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
-    کالشد، ورونیکا. مولندر، اودری، مدیریت در خدمات اجتماعی، ترجمه فریده همتی، 1392، انتشارات سمت
- Dileep Kumar M, 2006, Industrial Social Work: What To Do With Organization? ( IndianMBA.com )
- Guiding Principles Occupational Social Work, Social Work Switzerland       ( www.avenirsocial.ch )
- Occupational Social Work, National Association of Social Workers
-Segal Ranjana, Social Work in Industrial Sector, India Gandi National Open University ( IGNOU )
- Jodi M. Jacobson, Janet Hosford,2008,Working It Out- Social workers in Employee Assistance